ΙΛΙΑΔΟΣ  -  ΡΑΨΩΔΙΑ  Α΄

(στίχοι  : 357-456)

[Μετάφραση : ΙΑΚΩΒΟΥ  ΠΟΛΥΛΑ]

Είπε με δάκρυα και η σεπτή τον άκουσε μητέρα

στα βάθη όπ’ έμενε σιμά στον γέροντα γονέα

και σαν ομίχλη ανέβηκε μεσ’ απ’ τ’ άσπρο κύμα.

Στο πλάγι αυτού που έκλαιεν εκάθισεν η θεία,

τον χάιδεψε, κατ’ όνομα τον έκραξε και του’πε:

Ὣς φάτο δάκρυ χέων, τοῦ δ᾿ ἔκλυε πότνια μήτηρ

ἡμένη ἐν βένθεσσιν ἁλὸς παρὰ πατρὶ γέροντι·

καρπαλίμως δ᾿ ἀνέδυ πολιῆς ἁλὸς ἠΰτ᾿ ὀμίχλη,

καί ῥα πάροιθ᾿ αὐτοῖο καθέζετο δάκρυ χέοντος,      360

χειρί τέ μιν κατέρεξεν ἔπος τ᾿ ἔφατ᾿ ἔκ τ᾿ ὀνόμαζε·

«Τι κλαίς, παιδί μου, στην καρδιά ποια λύπη σ’ ήβρε; Ειπέ μου

ευθύς, μη το’χης μυστικό, κι εγώ να το γνωρίσω».

«Τέκνον, τί κλαίεις; τί δέ σε φρένας ἵκετο πένθος;

ἐξαύδα, μὴ κεῦθε νόῳ, ἵνα εἴδομεν ἄμφω.»

Κι ο Αχιλλεύς στενάζοντας της είπε: «Τα γνωρίζεις,

τι απ’ αρχής να σου το ειπώ; Την πόλιν την αγίαν

την Θήβην, που εβασίλευσεν ο μέγας Ηετίων,

πατήσαμε κι εφέραμεν εδώ τα λάφυρά της.

Κι ως έπρεπεν οι Αχαιοί τα μοιρασθήκαν όλα

και του Ατρείδη εδιάλεξαν την κόρην Χρυσηίδα.

Ο ιερέας έπειτα του μακροβόλου Φοίβου

ο Χρύσης ήλθε στα γοργά των Αχαιών καράβια

με λύτρα πλουσιοπάροχα την κόρην του να λύση,

και του θεού στο χέρι του τα στέφανα κρατώντας

στο σκήπτρον επάνω το χρυσό επρόσπεσεν εις όλους

τους Αχαιούς, αλλ’ έξοχα στους βασιλείς Ατρείδες.

Τότ’ είπαν όλοι οι Αχαιοί τον γέροντα ιερέα

να σεβασθούν και τα λαμπρά λύτρα δεκτά να γίνουν.

Tὴν δὲ βαρὺ στενάχων προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς·

«Οἶσθα· τί ἤ τοι ταῦτα ἰδυίῃ πάντ᾿ ἀγορεύω;        365

ᾠχόμεθ᾿ ἐς Θήϐην ἱερὴν πόλιν Ἠετίωνος,

τὴν δὲ διεπράθομέν τε καὶ ἤγομεν ἐνθάδε πάντα·

καὶ τὰ μὲν εὖ δάσσαντο μετὰ σφίσιν υἷες Ἀχαιῶν,

ἐκ δ᾿ ἕλον Ἀτρεΐδῃ Χρυσηΐδα καλλιπάρῃον.

Χρύσης δ᾿ αὖθ᾿ ἱερεὺς ἑκατηϐόλου Ἀπόλλωνος           370

ἦλθε θοὰς ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν χαλκοχιτώνων

λυσόμενός τε θύγατρα φέρων τ᾿ ἀπερείσι᾿ ἄποινα,

στέμματ᾿ ἔχων ἐν χερσὶν ἑκηϐόλου Ἀπόλλωνος

χρυσέῳ ἀνὰ σκήπτρῳ, καὶ λίσσετο πάντας Ἀχαιούς,

Ἀτρεΐδα δὲ μάλιστα δύω, κοσμήτορε λαῶν.

ἔνθ᾿ ἄλλοι μὲν πάντες ἐπευφήμησαν Ἀχαιοὶ

αἰδεῖσθαί θ᾿ ἱερῆα καὶ ἀγλαὰ δέχθαι ἄποινα·

Αλλά τούτο δεν έστερξεν ο Ατρείδης Αγαμέμνων,

και τον απόδιωξε κακά με δυνατές φοβέρες.

Έφυγε ο γέρος με χολήν και τες ευχές του ο Φοίβος

άκουσ’ ευθύς, ότι ο θεός πολύ τον αγαπούσε.

Και στους Αργείους έριξε βέλος κακό, κι επέφταν

σωρός τα πλήθη, ως του θεού τα βέλη ολού πετούσαν

στο απέραντο στρατόπεδο των Αχαιών, και ο μάντις,

ο γνώστης μας φανέρωσεν ό,τι του είπε ο Φοίβος.

ἀλλ᾿ οὐκ Ἀτρεΐδῃ Ἀγαμέμνονι ἥνδανε θυμῷ,

ἀλλὰ κακῶς ἀφίει, κρατερὸν δ᾿ ἐπὶ μῦθον ἔτελλε·

χωόμενος δ᾿ ὁ γέρων πάλιν ᾤχετο· τοῖο δ᾿ Ἀπόλλων

εὐξαμένου[1] ἤκουσεν, ἐπεὶ μάλα οἱ φίλος ἦεν,

ἧκε δ᾿ ἐπ᾿ Ἀργείοισι κακὸν βέλος· οἳ δέ νυ λαοὶ

θνῇσκον ἐπασσύτεροι, τὰ δ᾿ ἐπῴχετο κῆλα θεοῖο

πάντῃ ἀνὰ στρατὸν εὐρὺν Ἀχαιῶν· ἄμμι δὲ μάντις

εὖ εἰδὼς ἀγόρευε θεοπροπίας ἑκάτοιο.

Τότε ο θεός να ιλεωθή συμβούλευσα εγώ πρώτος.

αὐτίκ᾿ ἐγὼ πρῶτος κελόμην θεὸν ἱλάσκεσθαι·             385

Με τούτο σφόδρα εθύμωσεν ο Ατρείδης κι εσηκώθη

και λόγον είπε φοβερόν, που είναι τελειωμένος.

Κι οι Αχαιοί προβόδησαν με γρήγορο καράβι

και προσφορές για τον θεόν την κόρην εις τον Χρύσην,

αλλ’ από τώρ’ εις την σκηνήν την κόρην του Βρισέως,

δώρο σ’ εμέ των Αχαιών, οι κήρυκες μου επήραν.

Και, αν δύνασαι, προστάτευσε συ το καλό παιδί σου.

Ανέβα ευθύς στον Όλυμπον και πρόσπεσε στον Δία,

αν χάριν του’καμες ποτέ με λόγον ή με έργον.

Συχνά στο σπίτι του πατρός σ’ άκουσα να καυχάσαι,

Ἀτρεΐωνα δ᾿ ἔπειτα χόλος λάϐεν, αἶψα δ᾿ ἀναστὰς

ἠπείλησεν μῦθον ὃ δὴ τετελεσμένος ἐστί·

τὴν μὲν γὰρ σὺν νηῒ θοῇ ἑλίκωπες Ἀχαιοὶ

ἐς Χρύσην πέμπουσιν, ἄγουσι δὲ δῶρα ἄνακτι·          390

τὴν δὲ νέον κλισίηθεν ἔϐαν κήρυκες ἄγοντες

κούρην Βρισῆος, τήν μοι δόσαν υἷες Ἀχαιῶν.

ἀλλὰ σὺ εἰ δύνασαί γε περίσχεο παιδὸς ἑῆος·

ἐλθοῦσ᾿ Οὔλυμπόνδε Δία λίσαι, εἴ ποτε δή τι

ἢ ἔπει ὤνησας κραδίην Διὸς ἠὲ καὶ ἔργῳ.                 395

πολλάκι γάρ σεο πατρὸς ἐνὶ μεγάροισιν ἄκουσα

εὐχομένης ὅτ᾿ ἔφησθα κελαινεφέϊ Κρονίωνι

οἴη ἐν ἀθανάτοισιν ἀεικέα λοιγὸν ἀμῦναι,

ὁππότε μιν ξυνδῆσαι Ὀλύμπιοι ἤθελον ἄλλοι

Ἥρη τ᾿ ἠδὲ Ποσειδάων καὶ Παλλὰς Ἀθήνη[2]·           400

ἀλλὰ σὺ τόν γ᾿ ἐλθοῦσα, θεὰ, ὑπελύσαο δεσμῶν,

ὦχ᾿ ἑκατόγχειρον καλέσασ᾿ ἐς μακρὸν Ὄλυμπον,

ὃν Βριάρεων[3] καλέουσι θεοί, ἄνδρες δέ τε πάντες

Αἰγαίων᾿, ὃ γὰρ αὖτε βίην οὗ πατρὸς ἀμείνων·

Μ’ έπαρσιν κάθισεν αυτός στο πλάγι του Κρονίδη,

και απ’ τον φόβον του οι θεοί δεν έδεσαν τον Δία.

Τα γόνατά του αγκάλιασε και τούτο ενθύμισέ του,

στους Τρώας ίσως βοηθός θελήση αυτός να γίνη,

και ακρόγιαλα τους Αχαιούς να κλείση προς τες πρύμνες

να σφάζωνται για να χαρούν τον βασιλιά τους όλοι.

Να μάθη και ο κραταιός Ατρείδης Αγαμέμνων

πόσο ετυφλώθη ν’ αψηφά των Αχαιών τον πρώτον».

ὅς ῥα παρὰ Κρονίωνι καθέζετο κύδεϊ γαίων·              405

τὸν καὶ ὑπέδεισαν μάκαρες θεοὶ οὐδ᾿ ἔτ᾿ ἔδησαν.

τῶν νῦν μιν μνήσασα παρέζεο καὶ λαϐὲ γούνων,

αἴ κέν πως ἐθέλῃσιν ἐπὶ Τρώεσσιν ἀρῆξαι,

τοὺς δὲ κατὰ πρύμνας τε καὶ ἀμφ᾿ ἅλα ἔλσαι Ἀχαιοὺς

κτεινομένους[4], ἵνα πάντες ἐπαύρωνται βασιλῆος,

γνῷ δὲ καὶ Ἀτρεΐδης εὐρὺ κρείων Ἀγαμέμνων          410

ἣν ἄτην ὅ τ᾿ ἄριστον Ἀχαιῶν[5] οὐδὲν ἔτισεν.»

Και δάκρυα χύνοντας πολλά του απάντησεν η Θέτις:

Tὸν δ᾿ ἠμείϐετ᾿ ἔπειτα Θέτις κατὰ δάκρυ χέουσα·

«Υιέ μου, τι σ’ ανάσταινα τον πικρογεννημένον;

Άλυπος καν και αδάκρυτος να κάθοσουν στες πρύμνες,

αφού δεν θέλ’ η μοίρα σου πολύν καιρόν να ζήσης.

Αλλ’ είσαι και ολιγόζωος και πίκρες ποτισμένος

σαν κανείς άλλος. Άμοιρα στο σπίτι σ’ εγεννούσα.

Κι εγώ τον λόγον σου να ειπώ  του βροντοφόρου Δία,

στον χιονισμένον Όλυμπον θα υπάγω, αν θα μ’ ακούση.

Συ ωστόσο από τον πόλεμον τραβήξου και στες πρύμνες

ησύχαζε, των Αχαιών να δείξης τον θυμόν σου.

Και ο Δίας στον Ωκεανόν, που τον καλούν οι θείοι

Αιθίοπες κατέβη χθες και όλ’ οι θεοί μαζί του.

Και μετά ημέρες δώδεκα  στον Όλυμπο θα γύρη,

και τότε στα χαλκόστρωτα θ’ ανέβω δώματά του

να του προσπέσω ταπεινά κι ελπίζω να μ’ ακούση».

«Ὤ μοι, τέκνον ἐμόν, τί νύ σ᾿ ἔτρεφον αἰνὰ τεκοῦσα;

αἴθ᾿ ὄφελες παρὰ νηυσὶν ἀδάκρυτος καὶ ἀπήμων      415

ἧσθαι, ἐπεί νύ τοι αἶσα μίνυνθά περ οὔ τι μάλα δήν·

νῦν δ᾿ ἅμα τ᾿ ὠκύμορος καὶ ὀϊζυρὸς περὶ πάντων

ἔπλεο· τώ σε κακῇ αἴσῃ τέκον ἐν μεγάροισι.

τοῦτο δέ τοι ἐρέουσα ἔπος Διὶ τερπικεραύνῳ

εἶμ᾿ αὐτὴ πρὸς Ὄλυμπον ἀγάννιφον αἴ κε πίθηται.   420

ἀλλὰ σὺ μὲν νῦν νηυσὶ παρήμενος ὠκυπόροισι

μήνι᾿ Ἀχαιοῖσιν, πολέμου δ᾿ ἀποπαύεο πάμπαν·

Ζεὺς γὰρ ἐς Ὠκεανὸν μετ᾿ ἀμύμονας Αἰθιοπῆας

χθιζὸς ἔϐη κατὰ δαῖτα, θεοὶ δ᾿ ἅμα πάντες ἕποντο· 

δωδεκάτῃ δέ τοι αὖτις ἐλεύσεται Οὔλυμπον δέ,        425

καὶ τότ᾿ ἔπειτά τοι εἶμι Διὸς ποτὶ χαλκοϐατὲς δῶ,

καί μιν γουνάσομαι καί μιν πείσεσθαι ὀΐω.»

Είπε κι εκεί τον άφησε περίσσια χολωμένον,

οπού την ομορφόζωνην του επήραν κορασίδα

δυναστικώς. Αλλ’ έφθανεν ο ισόθεος Οδυσσέας

στην Χρύσην όπου έφερνε την θείαν εκατόμβην.

Κι όταν εμπήκε στο βαθύ λιμάνι το καράβι,

μαζώξαν όλα τα πανιά και τ’ αποθέσαν κάτω,

τα ξάρτια λύσαν κι έβαλαν στην θήκη το κατάρτι,

έφεραν μέσα στ’ άρασμα με τα κουπιά το πλοίον,

και τα πρυμνόσχοιν’ έδεσαν κι ερίξαν τες αγκύρες,

και εβγήκαν έξω στη στεριά και μέσ’ απ’ το καράβι,

την εκατόμβην έβγαλαν του μακροβόλου Φοίβου,

και απ’ όλους βγήκεν ύστερη του Χρύση η θυγατέρα.

Την κόρην ο πολύγνωμος οδήγησε Οδυσσέας

εις τον βωμόν και του πατρός την έδωσε και του’πε:

Ὣς ἄρα φωνήσασ᾿ ἀπεϐήσετο, τὸν δὲ λίπ᾿ αὐτοῦ

χωόμενον κατὰ θυμὸν ἐϋζώνοιο γυναικὸς

τήν ῥα βίῃ ἀέκοντος ἀπηύρων· αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς     430

ἐς Χρύσην ἵκανεν ἄγων ἱερὴν ἑκατόμϐην.

οἳ δ᾿ ὅτε δὴ λιμένος πολυϐενθέος ἐντὸς ἵκοντο

ἱστία μὲν στείλαντο, θέσαν δ᾿ ἐν νηῒ μελαίνῃ,

ἱστὸν δ᾿ ἱστοδόκῃ πέλασαν προτόνοισιν ὑφέντες

καρπαλίμως, τὴν δ᾿ εἰς ὅρμον προέρεσσαν ἐρετμοῖς. 435

ἐκ δ᾿ εὐνὰς ἔϐαλον, κατὰ δὲ πρυμνήσι᾿ ἔδησαν·

ἐκ δὲ καὶ αὐτοὶ βαῖνον ἐπὶ ῥηγμῖνι θαλάσσης,

ἐκ δ᾿ ἑκατόμϐην βῆσαν ἑκηϐόλῳ Ἀπόλλωνι·

ἐκ δὲ Χρυσηῒς νηὸς βῆ ποντοπόροιο.

τὴν μὲν ἔπειτ᾿ ἐπὶ βωμὸν ἄγων πολύμητις Ὀδυσσεὺς

πατρὶ φίλῳ ἐν χερσὶ τίθει καί μιν προσέειπεν·

«Ω Χρύση, ο μέγας μ’ έστειλεν  Ατρείδης Αγαμέμνων

την κόρην να σου φέρω εδώ και θείαν εκατόμβην,

να τον εξιλεώσωμε, του Φοίβου να προσφέρω,

πόβαλε εις πολυστέκακτες οδύνες τους Αργείους».

«Ὦ Χρύση, πρό μ᾿ ἔπεμψεν ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων

παῖδά τε σοὶ ἀγέμεν, Φοίϐῳ θ᾿ ἱερὴν ἑκατόμϐην

ῥέξαι ὑπὲρ Δαναῶν ὄφρ᾿ ἱλασόμεσθα ἄνακτα,

ὃς νῦν Ἀργείοισι πολύστονα κήδε᾿ ἐφῆκεν.»               445

Είπε και του την έδωσε την ακριβή του κόρην.

Εδέχθη αυτός και χάρηκε. Κι ευθύς την εκατόμβην

εις τον καλόκτιστον βωμόν ολόγυρ’ αραδιάσαν

και αφού εχερονίφθηκαν κι επήραν το κριθάρι,

ψηλά τα χέρια σήκωσεν ο Χρύσης κι εδεήθη:

Ὣς εἰπὼν ἐν χερσὶ τίθει, ὃ δὲ δέξατο χαίρων

παῖδα φίλην· τοὶ δ᾿ ὦκα θεῷ ἱερὴν ἑκατόμϐην

ἑξείης ἔστησαν ἐΰδμητον περὶ βωμόν,

χερνίψαντο δ᾿ ἔπειτα καὶ οὐλοχύτας ἀνέλοντο.

τοῖσιν δὲ Χρύσης μεγάλ᾿ εὔχετο χεῖρας ἀνασχών·   450

«Άκουσέ με, αργυρότοξε, της Χρύσης και της θείας

Κίλλας υπέρμαχε θεέ, ω κύριε της Τενέδου,

ως έδωκες ακρόασιν  εις τες ευχές μου πρώτα,

κι επλήγωσες τους Αχαιούς κι ετίμησες εμένα,

αυτή μου πάλι ευδόκησε να γίν’ η επιθυμία,

απ’ το κακό θανατικό τους Δαναούς ω σώσε !».

«Κλῦθί μευ ἀργυρότοξ᾿, ὃς Χρύσην ἀμφιϐέϐηκας

Κίλλαν τε ζαθέην Τενέδοιό τε ἶφι ἀνάσσεις·

ἦ μὲν δή ποτ᾿ ἐμεῦ πάρος ἔκλυες εὐξαμένοιο,

τίμησας μὲν ἐμέ, μέγα δ᾿ ἴψαο λαὸν Ἀχαιῶν·

ἠδ᾿ ἔτι καὶ νῦν μοι τόδ᾿ ἐπικρήηνον ἐέλδωρ·                455

ἤδη νῦν Δαναοῖσιν ἀεικέα λοιγὸν ἄμυνον.»