ΙΛΙΑΔΟΣ  -  ΡΑΨΩΔΙΑ  Γ΄

(στίχοι  : 129-244)

[Μετάφραση : ΙΑΚΩΒΟΥ  ΠΟΛΥΛΑ]

Εστάθηκ’ η γοργόποδη θεά εμπρός της κι είπε:

ἀγχοῦ δ᾽ ἱσταμένη προσέφη πόδας ὠκέα Ἶρις·

«Έλα γλυκειά μου, πράγματα να ιδής και να θαυμάσης

των χαλκοφόρων Αχαιών, των ιπποδάμων Τρώων,

αυτοί που τον πολύθρηνον αγώνα του πολέμου

ν’ αρχίσουν ήσαν πρόθυμοι, τώρα ησυχάζουν όλοι.

Έπαυσ’ ο πόλεμος και αυτού γυρμένοι στις ασπίδες

κάθονται κι έστησαν ορθά σιμά τους τα κοντάρια,

κι ο ψυχερός Μενέλαος κι ο Πάρις εκεί κάτω

με τα μακριά κοντάρια τους για σε θα πολεμήσουν.

Και ο νικητής ομόκλινην θα σ’ έχη αγαπημένην.».

δεῦρ᾽ ἴθι νύμφα φίλη, ἵνα θέσκελα ἔργα ἴδηαι          130

Τρώων θ᾽ ἱπποδάμων καὶ Ἀχαιῶν χαλκοχιτώνων,

οἳ πρὶν ἐπ᾽ ἀλλήλοισι φέρον πολύδακρυν Ἄρηα

ἐν πεδίῳ ὀλοοῖο λιλαιόμενοι πολέμοιο·

οἳ δὴ νῦν ἕαται σιγῇ, πόλεμος δὲ πέπαυται,

ἀσπίσι κεκλιμένοι, παρὰ δ᾽ ἔγχεα μακρὰ πέπηγεν.  135

Αὐτὰρ Ἀλέξανδρος καὶ ἀρηΐφιλος Μενέλαος

μακρῇς ἐγχείῃσι μαχήσονται περὶ σεῖο·

τῷ δέ κε νικήσαντι φίλη κεκλήσῃ ἄκοιτις.

Είπε η θεά και τρυφερήν της βάζει επιθυμίαν

του πρώτου ανδρός της χώρας της και των γλυκών γονέων.

Ὣς εἰποῦσα θεὰ γλυκὺν ἵμερον ἔμβαλε θυμῷ

ἀνδρός τε προτέρου καὶ ἄστεος ἠδὲ τοκήων·         140

Κι ευθύς από τον θάλαμον μ’ ένα λευκό μαγνάδι

η Ελένη εχύθη και θερμά τα δάκρυα της κυλούσαν.

Και δυο της θεράπαινες, η κόρη του Πιτθέως

Αίθρα και η μεγαλόφθαλμη Κλυμένη ακολουθούσαν.

Και των Σκαιών Πυλών ευθύς τον πύργον ανεβήκαν.

αὐτίκα δ᾽ ἀργεννῇσι καλυψαμένη ὀθόνῃσιν

ὁρμᾶτ᾽ ἐκ θαλάμοιο τέρεν κατὰ δάκρυ χέουσα

οὐκ οἴη, ἅμα τῇ γε καὶ ἀμφίπολοι δύ᾽ ἕποντο,

Αἴθρη[1] Πιτθῆος θυγάτηρ, Κλυμένη τε βοῶπις·

αἶψα δ᾽ ἔπειθ᾽ ἵκανον ὅθι Σκαιαὶ πύλαι ἦσαν.          145

Και ο Πρίαμος, ο Πάνθοος, ο Λάμπος, ο Θυμοίτης,

ο Ικετάων, βλάστημα του Άρη, και ο Κλυτίος,

και δύο φρονιμότατοι Αντήνωρ και Ουκαλέγων,

όλοι των Τρώων αρχηγοί και σύμβουλοι εκαθόνταν

στον πύργον των Σκαιών Πυλών, που γέροντες ως ήσαν

είχαν αφήσει τ’ άρματα, αλλ’ ήσαν δημηγόροι

εξαίρετοι και ομοίαζαν τους τζίτζικες που χύνουν

από το πυκνό φύλλωμα την ιλαρή λαλιά τους.

Κι άμ’ είδαν, ως εσίμωνε στον πύργον την Ελένην,

συνομιλούσαν σιγανά με λόγια φτερωμένα:

Οἳ δ᾽ ἀμφὶ Πρίαμον καὶ Πάνθοον[2] ἠδὲ Θυμοίτην

Λάμπόν τε Κλυτίον θ᾽ Ἱκετάονά τ᾽ ὄζον Ἄρηος

Οὐκαλέγων τε καὶ Ἀντήνωρ πεπνυμένω ἄμφω

ἥατο δημογέροντες ἐπὶ Σκαιῇσι πύλῃσι,

γήραϊ δὴ πολέμοιο πεπαυμένοι, ἀλλ᾽ ἀγορηταὶ      150

ἐσθλοί, τεττίγεσσιν ἐοικότες οἵ τε καθ᾽ ὕλην

δενδρέῳ ἐφεζόμενοι ὄπα λειριόεσσαν ἱεῖσι·

τοῖοι ἄρα Τρώων ἡγήτορες ἧντ᾽ ἐπὶ πύργῳ.

Οἳ δ᾽ ὡς οὖν εἴδονθ᾽ Ἑλένην ἐπὶ πύργον ἰοῦσαν,

ἦκα πρὸς ἀλλήλους ἔπεα πτερόεντ᾽ ἀγόρευον·        155

«Κρίμα δεν έχουν οι Αχαιοί, δεν έχουν κρίμα οι Τρώες

χάριν ομοίας γυναικός τόσον καιρόν να πάσχουν.

Τωόντι ομοιάζει ωσάν θεάς η τρομερή θωριά της.

Αλλά και ως είναι ασύγκριτη καλύτερα να φύγη

παρά να μείνη συμφορά σ’ εμάς και στα παιδιά μας.»

οὐ νέμεσις Τρῶας καὶ ἐϋκνήμιδας Ἀχαιοὺς

τοιῇδ᾽ ἀμφὶ γυναικὶ πολὺν χρόνον ἄλγεα πάσχειν·

αἰνῶς ἀθανάτῃσι θεῇς εἰς ὦπα ἔοικεν·

ἀλλὰ καὶ ὧς τοίη περ ἐοῦσ᾽ ἐν νηυσὶ νεέσθω,

μηδ᾽ ἡμῖν τεκέεσσί τ᾽ ὀπίσσω πῆμα λίποιτο.

Και  ο Πρίαμος εκάλεσε σιμά του την Ελένην:

Ὣς ἄρ᾽ ἔφαν, Πρίαμος δ᾽ Ἑλένην ἐκαλέσσατο φωνῇ·

«Προχώρησε, παιδί μου, εδώ κοντά μου να καθίσης

τον πρώτον άνδρα σου να ιδής, τους συγγενείς και φίλους.

Συ δεν μου πταίεις, οι θεοί μου πταίουν, οπού εκείνοι

μ’ έριξαν στον πολύθρηνον των Αχαιών αγώνα.

Κι εκείνον τον θεόρατον να μου ονομάσης άνδρα

που ανάμεσα των Αχαιών τόσο λαμπρά φαντάζει.

δεῦρο πάροιθ᾽ ἐλθοῦσα φίλον τέκος ἵζευ ἐμεῖο,

ὄφρα ἴδῃ πρότερόν τε πόσιν πηούς τε φίλους τε·

οὔ τί μοι αἰτίη ἐσσί, θεοί νύ μοι αἴτιοί εἰσιν

οἵ μοι ἐφώρμησαν πόλεμον πολύδακρυν Ἀχαιῶν·   165

ὥς μοι καὶ τόνδ᾽ ἄνδρα πελώριον ἐξονομήνῃς

ὅς τις ὅδ᾽ ἐστὶν Ἀχαιὸς ἀνὴρ ἠΰς τε μέγας τε.

Αλήθεια, στο ανάστημα τον υπερβαίνουν κι άλλοι,

αλλ’ άνδρα ως αυτόν καλόν και σεβαστόν δεν είδα

εις την ζωήν μου. Φαίνεται τωόντι βασιλέας.»

Ἤτοι μὲν κεφαλῇ καὶ μείζονες ἄλλοι ἔασι,

καλὸν δ᾽ οὕτω ἐγὼν οὔ πω ἴδον ὀφθαλμοῖσιν,

οὐδ᾽ οὕτω γεραρόν· βασιλῆϊ γὰρ ἀνδρὶ ἔοικε.        170

Και προς αυτόν απάντησεν η Ελένη γυνή θεία:

Τὸν δ᾽ Ἑλένη μύθοισιν ἀμείβετο δῖα γυναικῶν·

«Σέβας και φόβον, ω γλυκέ, σου έχω, πενθερέ μου.

Κάλλιο να είχα σκοτωθή, παρά να φύγ’, οϊμένα,

με τον υιόν σου, αφήνοντας τον θάλαμον, τους φίλους,

τες τρυφερές μου ομήλικες, την μόνην θυγατέρα.

Αλλ’ έζησα. Να φθείρεται στα  κλάματα η ζωή μου.

Αλλά σ’ αυτό που μ’ ερωτάς εγώ θα σου απαντήσω.

Εκείνος είναι ο κραταιός Ατρείδης Αγαμέμνων,

συνάμα βασιλιάς καλός και ανδρείος πολεμάρχος

και ανδράδελφον, έναν καιρόν, εγώ τον είχα η σκύλα!»

αἰδοῖός τέ μοί ἐσσι φίλε ἑκυρὲ δεινός τε·

ὡς ὄφελεν θάνατός μοι ἁδεῖν κακὸς ὁππότε δεῦρο

υἱέϊ σῷ ἑπόμην θάλαμον γνωτούς τε λιποῦσα

παῖδά τε τηλυγέτην καὶ ὁμηλικίην ἐρατεινήν.         175

Ἀλλὰ τά γ᾽ οὐκ ἐγένοντο· τὸ καὶ κλαίουσα τέτηκα.

Τοῦτο δέ τοι ἐρέω ὅ μ᾽ ἀνείρεαι ἠδὲ μεταλλᾷς·

οὗτός γ᾽ Ἀτρεΐδης εὐρὺ κρείων Ἀγαμέμνων,

ἀμφότερον βασιλεύς τ᾽ ἀγαθὸς κρατερός τ᾽ αἰχμητής·

δαὴρ αὖτ᾽ ἐμὸς ἔσκε κυνώπιδος, εἴ ποτ᾽ ἔην γε.       180

Και ο γέρος τον εθαύμασε και είπε: «Ευτυχισμένε

Ατρείδη, θεαγάπητε, καλόμοιρε, τωόντι

σου πρέπει τόσων Αχαιών εσύ να βασιλεύης.

Και στης Φρυγίας μια φορά τ’ αμπελοφόρα μέρη

επήγα κι είδα πληθυσμόν Φρυγών των ιππομάχων,

και τότ’ εστρατοπέδευαν στες όχθες του Σαγγάρου,

του θείου Μύγδονος λαοί συνάμα και του Οτρέως,

ότι βοηθός τους έφθασα κι εγώ να πολεμήσω,

όταν αυτού τες ίσανδρες κτυπούσαν Αμαζόνες.

Αλλ’ ήσαν ολιγότεροι των Αχαιών εκείνοι.»

Ὣς φάτο, τὸν δ᾽ ὁ γέρων ἠγάσσατο φώνησέν τε·

ὦ μάκαρ Ἀτρεΐδη μοιρηγενὲς ὀλβιόδαιμον,

ἦ ῥά νύ τοι πολλοὶ δεδμήατο κοῦροι Ἀχαιῶν.

Ἤδη καὶ Φρυγίην[3] εἰσήλυθον ἀμπελόεσσαν,

ἔνθα ἴδον πλείστους Φρύγας ἀνέρας αἰολοπώλους

λαοὺς Ὀτρῆος καὶ Μυγδόνος ἀντιθέοιο,

οἵ ῥα τότ᾽ ἐστρατόωντο παρ᾽ ὄχθας Σαγγαρίοιο·

καὶ γὰρ ἐγὼν ἐπίκουρος ἐὼν μετὰ τοῖσιν ἐλέχθην

ἤματι τῷ ὅτε τ᾽ ἦλθον Ἀμαζόνες ἀντιάνειραι·

ἀλλ᾽ οὐδ᾽ οἳ τόσοι ἦσαν ὅσοι ἑλίκωπες[4] Ἀχαιοί.   190

Δεύτερον είδε  ο Πρίαμος τον Οδυσσέα κι είπε:

«Παιδί μου, τώρα λέγε μου ποιος είναι πάλι εκείνος.

του Ατρείδη Αγαμέμνονος στ’ ανάστημα δεν φθάνει,

αλλ’ έχει αυτός πλατύτερα τα στήθη και τους ώμους.

Άφησε κάτω τ’ άρματα στην γην τη πολυθρέπτραν,

και μόνος περιφέρεται στες τάξεις των ανδρείων.

Τον παρομοιάζω με τρανό δασύμαλλο κριάρι,

οπού διαβαίνει απέραντην κοπήν λευκών προβάτων.».

Η Ελένη κόρη του Διός, σ’ εκείνον απαντούσε:

Δεύτερον αὖτ᾽ Ὀδυσῆα ἰδὼν ἐρέειν᾽ ὁ γεραιός·

εἴπ᾽ ἄγε μοι καὶ τόνδε φίλον τέκος ὅς τις ὅδ᾽ ἐστί·

μείων μὲν κεφαλῇ Ἀγαμέμνονος Ἀτρεΐδαο,

εὐρύτερος δ᾽ ὤμοισιν ἰδὲ στέρνοισιν ἰδέσθαι.

Τεύχεα μέν οἱ κεῖται ἐπὶ χθονὶ πουλυβοτείρῃ,         195

αὐτὸς δὲ κτίλος ὣς ἐπιπωλεῖται στίχας ἀνδρῶν·

ἀρνειῷ μιν ἔγωγε ἐΐσκω πηγεσιμάλλῳ,

ὅς τ᾽ οἰῶν μέγα πῶϋ διέρχεται ἀργεννάων.

Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειθ᾽ Ἑλένη Διὸς ἐκγεγαυῖα·

«Αυτός είναι ο πολύβουλος Λαερτιάδης Οδυσσέας

οπού ανετράφη στον δήμο της πετρωτής Ιθάκης

και πολλούς δόλους και άπειρα σοφίσματα γνωρίζει».

οὗτος δ᾽ αὖ Λαερτιάδης πολύμητις Ὀδυσσεύς,       200

ὃς τράφη ἐν δήμῳ Ἰθάκης κραναῆς περ ἐούσης

εἰδὼς παντοίους τε δόλους καὶ μήδεα πυκνά.

Και προς αυτήν απάντησεν ο συνετός Αντήνωρ:

Τὴν δ᾽ αὖτ᾽ Ἀντήνωρ[5] πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·

«Λόγον τωόντι αληθινόν, ω δέσποινα, μας είπες.

Γιατ’ ήλθ’ εκείνος άλλοτε για σέν’ απεσταλμένος

εδώ με τον Μενέλαον και φιλικά στο σπίτι

τους δέχθηκα κι εγνώρισα την πλάση και των δύο

και την μεγάλην σύνεσιν. Αλλ’ όταν εσταθήκαν

των Τρώων εις την σύνοδον ο Ατρείδης τον περνούσε

με τους μεγάλους ώμους του, και ότ’ ήσαν καθισμένοι

εφάνη σεβαστότερος ο θείος Οδυσσέας.

ὦ γύναι ἦ μάλα τοῦτο ἔπος νημερτὲς ἔειπες·

ἤδη γὰρ καὶ δεῦρό ποτ᾽ ἤλυθε δῖος Ὀδυσσεὺς         205

σεῦ ἕνεκ᾽ ἀγγελίης σὺν ἀρηϊφίλῳ Μενελάῳ·

τοὺς δ᾽ ἐγὼ ἐξείνισσα καὶ ἐν μεγάροισι φίλησα,

ἀμφοτέρων δὲ φυὴν ἐδάην καὶ μήδεα πυκνά.

Ἀλλ᾽ ὅτε δὴ Τρώεσσιν ἐν ἀγρομένοισιν ἔμιχθεν

στάντων μὲν Μενέλαος ὑπείρεχεν εὐρέας ὤμους,   210

ἄμφω δ᾽ ἑζομένω γεραρώτερος ἦεν Ὀδυσσεύς·

Αλλ’ όταν λόγους συνετούς να ειπουν  στα πλήθη αρχίσαν,

γοργότατα ο Μενέλαος και σύντομα ομιλούσε,

αλλά κοφτά, γλυκά πολύ, χωρίς στιγμήν να φύγη

απ’ τον σκοπόν, νεώτερος αν κι ήταν του Οδυσσέα.

ἀλλ᾽ ὅτε δὴ μύθους καὶ μήδεα πᾶσιν ὕφαινον

ἤτοι μὲν Μενέλαος ἐπιτροχάδην ἀγόρευε,

παῦρα μὲν ἀλλὰ μάλα λιγέως, ἐπεὶ οὐ πολύμυθος

οὐδ᾽ ἀφαμαρτοεπής· ἦ καὶ γένει ὕστερος ἦεν.

Αλλ’ όταν ο πολύβουλος σηκώθηκε Οδυσσέας,

στέκονταν με τα μάτια του στη γη προσηλωμένα,

και μήτ’ εμπρός το σκήπτρο του κινούσε μήτ’ οπίσω

και το βαστούσε ασάλευτο σαν πράξη να μην είχε,

θα’λεγες που’ναι ένας μωρός κι από χολήν γεμάτος.

Ἀλλ᾽ ὅτε δὴ πολύμητις ἀναΐξειεν Ὀδυσσεὺς

στάσκεν, ὑπαὶ δὲ ἴδεσκε κατὰ χθονὸς ὄμματα πήξας,

σκῆπτρον δ᾽ οὔτ᾽ ὀπίσω οὔτε προπρηνὲς ἐνώμα,

ἀλλ᾽ ἀστεμφὲς ἔχεσκεν ἀΐδρεϊ φωτὶ ἐοικώς·

φαίης κε ζάκοτόν τέ τιν᾽ ἔμμεναι ἄφρονά τ᾽ αὔτως.220

Αλλ’ άμ’ από τα στήθη του βγήκε η φωνή η μεγάλη

και ωσάν πυκνές χιονόψιχες οι λόγοι του πετιόταν,

θνητός δεν ήταν άξιος να μετρηθή μ’ εκείνον.

Και τότε δεν μας ξίπασεν η όψις του ωσάν πρώτα.».

Ἀλλ᾽ ὅτε δὴ ὄπα[6] τε μεγάλην ἐκ στήθεος εἵη

καὶ ἔπεα νιφάδεσσιν ἐοικότα χειμερίῃσιν,

οὐκ ἂν ἔπειτ᾽ Ὀδυσῆΐ γ᾽ ἐρίσσειε βροτὸς ἄλλος·

οὐ τότε γ᾽ ὧδ᾽ Ὀδυσῆος ἀγασσάμεθ᾽ εἶδος ἰδόντες.

Και τρίτον είδ’ ο γέροντας τον Αίαντα κι ερώτα:

Τὸ τρίτον αὖτ᾽ Αἴαντα ἰδὼν ἐρέειν᾽ ὃ γεραιός·      225

«Και αυτός ποιος είν’ ο εξαίσιος που τους μεγάλους ώμους

υψώνει και την κεφαλήν επάνω των Αργείων»

τίς τὰρ ὅδ᾽ ἄλλος Ἀχαιὸς ἀνὴρ ἠΰς τε μέγας τε

ἔξοχος Ἀργείων κεφαλήν τε καὶ εὐρέας ὤμους;

Απάντησε η μακρόπεπλη Ελένη γυνή θεία:

τὸν δ᾽ Ἑλένη τανύπεπλος ἀμείβετο δῖα γυναικῶν·

«Ο Αίας ο γιγάντινος, των Αχαιών ο στύλος

οὗτος δ᾽ Αἴας ἐστὶ πελώριος ἕρκος Ἀχαιῶν·

Ἰδομενεὺς δ᾽ ἑτέρωθεν ἐνὶ Κρήτεσσι θεὸς ὣς            230

ἕστηκ᾽, ἀμφὶ δέ μιν Κρητῶν ἀγοὶ ἠγερέθονται.

Πολλάκι μιν ξείνισσεν ἀρηΐφιλος Μενέλαος

οἴκῳ ἐν ἡμετέρῳ ὁπότε Κρήτηθεν ἵκοιτο.

Νῦν δ᾽ ἄλλους μὲν πάντας ὁρῶ ἑλίκωπας Ἀχαιούς,

οὕς κεν ἐῢ γνοίην καί τ᾽ οὔνομα μυθησαίμην·           235

δοιὼ δ᾽ οὐ δύναμαι ἰδέειν κοσμήτορε λαῶν

Κάστορά θ᾽ ἱππόδαμον καὶ πὺξ ἀγαθὸν Πολυδεύκεα

αὐτοκασιγνήτω, τώ μοι μία γείνατο μήτηρ.

Ἢ οὐχ ἑσπέσθην Λακεδαίμονος ἐξ ἐρατεινῆς,

ἢ δεύρω μὲν ἕποντο νέεσσ᾽ ἔνι ποντοπόροισι,         240

νῦν αὖτ᾽ οὐκ ἐθέλουσι μάχην καταδύμεναι ἀνδρῶν

αἴσχεα δειδιότες καὶ ὀνείδεα πόλλ᾽ ἅ μοί ἐστιν.

Αυτά ’λεγε και από καιρόν τους είχε η γη σκεπάσει

εκεί στην Λακεδαίμονα, στην ποθητήν πατρίδα.

Ὣς φάτο, τοὺς δ᾽ ἤδη κάτεχεν φυσίζοος αἶα

ἐν Λακεδαίμονι αὖθι φίλῃ ἐν πατρίδι γαίῃ.