Δεν είναι γνωσταί με ακρίβειαν αι χρονολογίαι γεννήσεως και θανάτου του
Θουκυδίδου. Κατά πάσαν πιθανότητα εγεννήθη μεταξύ 460 - 455 π.Χ. και απεβίωσε
περί το 400 π.Χ.,άγνωστον πώς. Εκ του ονόματος του πατρός του, Όλορος
εικάζεται ότι ήτο θρακικής καταγωγής και η μήτηρ του ήτο η Ηγησιπόλη.
Είς έτερος Όλορος, βασιλεύς της Θράκης, ενεπιστεύθη την κόρην του, επίσης
Ηγησιπόλη, ως σύζυγον εις τον στρατηγόν Μιλτιάδην τον Αθηναίον, δια τούτο
εικάζεται ότι ήτο συγγενής εξ αγχιστείας με τον νικητήν του Μαραθώνος.
Ο Θ. ανήκε εις την μερίδα των ολιγαρχικών εκ του πατρός του όστις ήτο πλουσιώτατος εκ των ορυχείων χρυσού όπου κατείχε εν Σκαπτή Ύλη του Παγγαίου. Χορηγός γενναιόδωρος ο Όλορος του Δήμου απελάμβανε εξαιρετικού κύρους εις την πόλιν, έχων στενάς σχέσεις με τους Αθηναίους ηγέτας. Ο Θ. λοιπόν ανήκων εις τον παραλιακόν δήμον του Αλιμούντος ενεδύθη από νέος φροντισμένης μορφώσεως κατά την εποχήν εις την οποίαν μεσουράνει ο Σωκράτης. Παρά ταύτα η μόρφωσίς του εβασίσθη εις τα κελεύσματα της διδασκαλίας του μεγάλου υλιστού φιλοσόφου Αναξαγόρου και εις τας αρχάς του σοφιστού Αντιφώντος. Ούτω επεκράτησαν εις τον νούν του νεαρού Θ. αι νεωτερίζουσαι αρχαί του διαφωτισμού έναντι των συντηρητικών και ολιγαρχικών απόψεων της σχολής του Σωκράτους.
Παρά την ολιχαρχικήν και συντηρητικήν καταγωγήν του ο Θ. ήτο διαποτισμένος από τας δημοκρατικάς παραδόσεις. Συγγράφει ούτω την Ιστορίαν του συμφώνως τή αρχή του διαχωρισμού της Ηθικής από την Πολιτικήν. Εξιστορών κατ'ουσίαν πολεμικά γεγονότα, κατά βάθος αποδίδει εις τους μεταγενεστέρους την Πολιτικήν Ιστορίαν της τότε Ελλάδος με την μεγίστην γλαφυρότητα,ακρίβειαν και ουδετερότητα.
Εις δε το φιλολογικόν μέρος της συγγραφής του αλλά και εις το ύφος της παρουσιάζει σπανίαν εκφραστικήν δύναμιν εντυπωσιάζων με το δραματικόν στοιχείον κατά την αφήγησιν. Είναι λοιπόν πρότυπον πεζογραφίας και ποιητικής δράσεως σύγγραμμα ιδία εις την περίφημον περιγραφήν του λοιμού των Αθηνών. Ομιλών περί του πολέμου αποδίδει με εντέλεια το δράμα των ανθρώπων και της Ιστορίας. Η "ρητορική" δεινότης της γραφής του είναι το ίδιον τούτο όργανον της τέχνης του Γοργίου. Ούτω παρά το μονότονον εις την παρουσίασιν των πολεμικών γεγονότων, αι αναλυτικόταται παρατηρήσεις του δίδουν την πραγματικήν ερμηνείαν του ιστορικού περιβάλλοντος.
Ο Θ. εξελέγη στρατηγός το 424π.Χ. και επεφορτίσθη με το καθήκον να παρακολουθή τας κινήσεις των Σπαρτιατών εις τας αθηναϊκάς κτήσεις της Θράκης. Μετά την ταπεινωτικήν συνθηκολόγησιν της Αμφιπόλεως ήν επέβαλε ο ικανώτατος στρατηγός Βρασίδας ο Θ. κατηγορήθη διά προδοσίαν και κατεδικάσθη εις θάνατον. Αναγκασθείς να αυτοεξορισθή εις την Σκαπτήν Ύλην της Θράκης παραμένει επί 20 έτη εκεί επισκεπτόμενος κατά διαστήματα την Πελοπόννησον, την Μακεδονίαν, και την Σικελίαν όπου και τα θέατρα του πολέμου τον οποίον μετά την επιστροφήν του ήτις συνέβη μετά την πτώσιν των Τριάκοντα Τυράννων θα περιγράψη. Έργον της ζωής του λοιπόν η εξιστόρησις των γεγονότων του Πελοποννησιακού Πολέμου έως το 21ον έτος αυτού, το 411π.Χ., ο Θ. δεν διαιρεί το σύγγραμμά του αυτό εις βιβλία. Ο χωρισμός των αρχαίων γραμματικών διαιρεί την Ιστορίαν του Θ. εις 8 βιβλία με τίτλον "Θουκυδίδου Ξυγγραφή" ή "Θουκυδίδου Ιστορίαι". Επιστρέψας λοιπόν μετά την ανάκλησιν της ποινής του εις τας Αθήνας το 403 π.Χ. αντικρύζει μίαν πόλιν εντελώς κατεστραμμένην. Συντόμως επιστρέφει πάλιν εις τα κτήματά του εν Σπαπτή Ύλη όπου συνεχίζει την συγγραφήν της ιστορίας του.
Εν αντιθέσει με τον Ηρόδοτον, ο Θ. δεν δέχεται εις την ιστορίαν του την παρέμβασιν των θεών εις τα ανθρώπινα δρώμενα. Οι ηθικοί κανόνες δι' αυτόν είναι άμοιροι της ιστορίας και των εξελίξεών της πολλά μάλα δε εις την πολιτικήν όπου η Ηθική και η Δικαιοσύνη δίδουν την θέσιν των εις το "δέον" δηλαδή εις το πρέπον γενέσθαι. Αυτός είναι ο Ορθολογισμός του Θ. δια την ερμηνείαν των ιστορικών γεγονότων και η παρέμβασις του τυχαίου εις την φύσιν των ανθρωπίνων πραγμάτων άτινα άλλοτε ακμάζουν και άλλοτε καταστρέφονται, εξ αιτίας ενός τυχαίου περιστατικού. Απέναντι εις το θείον και εις το μεταφυσικόν ο Θ. ίσταται αδιάφορος αλλ' ουχί πολέμιος της θρησκείας και των κανόνων της.
Κατ' εξοχήν ιστορικός ο Θ. και ουχί χρονογράφος δεν περιορίζει την αντικειμενικότητά
του μόνον εις τα γεγονότα άτινα εβίωσεν ο ίδιος και τα οποία δύναται να
ελέγξη, αλλά αντλεί τα στοιχεία από προγενεστέρους του αφού τα διασταυρώση
πολλαπλώς και εξαντλητικώς. Η ακριβής χρονολόγησις των ιστοριών του είναι
κάτι το αξιοθαύμαστον, ούτως ώστε να γνωρίσωμεν ότι ο Πελοποννησιακός
Πόλεμος διήρκεσεν 27 έτη με μιάν περίοδον επταετούς "υπόπτου"
ανακωχής ενδιαμέσως.
Ο Θ. ίσταται υπεράνω παρατάξεων και αντιθέτει την μίαν εις την άλλην
δια της μεθόδου των "δημηγοριών" εκ των οποίων παραθέτει περίπου
40 εις τα βιβλία του. Ο αξιοθαύμαστος αυτός τρόπος ιστοριογραφίας εξασφαλίζει
το αμερόληπτον εκ μέρους του συγγράφοντος διότι τούτο επιτρέπει εις την
κρίσιν του ιστορικού του μέλλοντος να αναδιφήση εις τα πραγματικά γεγονότα
αλλά και εις τας σκοπιμότητας των πολιτικών πεπραγμένων. Δημηγορίας εις
τας οποίας ο Θ. δεν υπήρξεν αυτήκοος μάρτυς μεταφέρονται από τον μέγα
αυτόν ιστορικόν ύστερα από εξαντλητικόν έλεγχον και ενδελεχή διασταύρωσιν
ώστε το νόημα και η πιστότης του δημηγόρου να παρουσιάζωνται σχεδόν αυτουσίως
ίνα αντιληφθώμεν την ακριβή εικόναν της αντιπαραθέσεως των δυνάμεων. Εις
τας δημηγορίας αντιπαρατίθενται δύο ομιληταί δια των επιχειρημάτων των
εκτός δύο περιπτώσεων. Εις των Επιτάφιον του Περικλέους και εις την δημηγορίαν
του Ερμοκράτους, όπου αμφότεροι οι ρήτορες δεν έχουν αντιφωνητήν.
Αι δημηγορίαι το πλέον στριφνόν κεφάλαιον της ιστοριογραφίας αντιμετωπίζονται
υπό του Θ. με διττόν τρόπον. Πρώτον λαμβάνει υπ' όψιν του την "ξύμπασαν
γνώμην" της εποχής κατά την οποίαν εκφωνείται ο λόγος, κατά δεύτερον επαφίεται μόνον εις την ιδίαν αυτού αντίληψιν περί του χαρακτήρος και του φρονήματος των ομιλητών αλλά και της προτεραίας αυτών στάσεως εις
το συγκεκριμένον πολιτικόν ή στρατιωτικόν ζήτημα. Υπάρχει τις πρωτοτυπία εις την χρησιμοποιουμένην γλώσσαν των δημηγοριών όπου αύτη είναι ενιαία
με εκείνην της υπολοίπου ιστοριογραφίας. Γεννάται λοιπόν η απορία πώς ανώνυμον πλήθος ή απλοί στρατιώται κατανοούν τους στοχασμούς και την επιχειρηματολογίαν
των πεπαιδευμένων πολιτικών οίτινες χρησιμοιούν την γλώσσαν οία καταγράφεται υπό του Θ. ; Ο ίδιος μας λέγει δι' αυτό ότι καθ' όσον δεν ήτο δυνατόν
να είναι πάντοτε αυτήκοος μάρτυς των λόγων οίτινες εξεφωνούντο ούτος συνέθετε καθ' οίον τρόπον ενόμιζε ότι τούτοι είχον ειπωθή κατά τα "δέοντα"
και με ό,τι του είχε μεταφερθή και τέλος κατά την σημασίαν της συγκεκριμένης
ιστορικής στιγμής. Ο Θ. γνωρίζων, ως είπωμεν, εις βάθος τον χαρακτήρα και
τας ικανότητας καθενός των ηγετών προσαρμόζει την γραφήν της δημηγορίας
του επίσης και με γνώμονα αυτά ταύτα τα χαρακτηριστικά λαμβάνων εισέτι
υπ'όψιν την ευφράδειαν, την ετοιμότητα την οξύνοιαν αλλά και τα πάθη του
δημηγόρου. Ούτω ο Θ. παραδίδει εις τον μελετητήν και ιστορικόν του μέλλοντος
εν πολύτιμον εργαλείον δια την αξιολόγησιν των ιστορικών γεγονότων με
την μεγίστην αντικειμενικότητα διεισδύων εις βάθος δια της συνεχούς αναζητήσεως
των πραγματικών προθέσεων και σκοπιμοτήτων των πολιτικών και στρατιωτικών
των εκτεθιμένων εις την κοινήν γνώμην.
Εις τα μεθοδολογικά κεφάλαια της ιστορίας του αναλύει λεπτομερώς τον τρόπον
καθ'όν συνέγραψε ουχί μόνον τας δημηγορίας αλλά και αυτά ταύτα τα πολεμικά
γεγονότα. Αναφέρει λοιπόν ότι δεν επαφίεται εις τας μαρτυρίας του πρώτου
τυχόντος ούτε ότι περιγράφει τα έργα του πολέμου κατά το δοκούν αλλά κατόπιν
εξαντλητικής διασταυρώσεως των πληροφοριών άς συνέλεγε από κάθε παραταξιακήν
πλευράν. Εκφέρει δε εισέτι κρίσεις επί των ιστορικών προσώπων και επί
των πολιτικών παρατάξεων της εποχής του. Τον Θεμιστοκλήν θεωρεί τον πλέον
ευφυή, τον Περικλήν άριστον ρήτορα, αρνητικαί είναι αι κρίσεις του δια
τον Αλκιβιάδην και τον Κλέωνα, αμφίρροπος δια τον Νικίαν.
Ο Θ. τολμά πρώτος να εξορύξη τα γεγονότα από την αχλύν εις το φώς του
ηλίου ουχί δια να θαυμάσωμεν αλλά δια να τα κατανοήσωμεν με επιστημονικότητα
και ενάργειαν. Τόλμημα βεβαίως, καθ' όσον ο μέγας ιστορικός καταδεικνύει
τον τρόπον δια το πώς καταλήγει εις τα συμπεράσματά του με τα τόσον πτωχά
τότε μέσα αλλά με την άμεμπτον μεθοδολογίαν του τόλμημα κατορθωτόν, μεθοδολογίαν
δε οίαν θα εζήλευον οι σύγχρονοι ιστορικοί με τα πλούσια τεχνολογικά μέσα.
Με την ποιητικότητα του λόγου του συγγράφει έν έργον ο Θ. ισοδύναμον Τραγωδίας
δια να καταστήση την ιστοριογραφίαν ό,τι θα έπρεπε να είναι σήμερον :
Το δράμα της Ιστορίας και των Ανθρώπων.-
Αρκυών 26/6/2002
