ΙΛΙΑΔΟΣ  -  ΡΑΨΩΔΙΑ  Κ΄

(στίχοι  : 1-118)

[Μετάφραση : ΙΑΚΩΒΟΥ  ΠΟΛΥΛΑ]

Οι πρώτοι των Παναχαιών ολόνυκτα κοιμούνταν

όλοι σιμά στα πλοία τους, αλλά του Ατρείδη μόνον,

του αρχηγού, δεν έπιανε τα μέλη ο γλυκός ύπνος,

ότι πολλούς διαλογισμούς ανακινούσε ο νους του,

και ως συχναστράφτει ο σύζυγος της λαμπροκόμης Ήρας

κι είτε χαλάζι προμηνά ή μέγα νεροπόντι

ή χιόνι που όλους τους αγρούς κατάλευκο σκεπάζει

ή και τον μέγαν λάρυγγα του φθαρτικού πολέμου,

ομοίως συχνοεστέναζεν απ’ της ψυχής τα βάθη

ο Αγαμέμνων, και σφοδρώς  του ελάκτιζε η καρδία.

ἄλλοι μὲν παρὰ νηυσὶν ἀριστῆες Παναχαιῶν

εὗδον παννύχιοι μαλακῷ δεδμημένοι ὕπνῳ·

ἀλλ᾽ οὐκ Ἀτρεΐδην Ἀγαμέμνονα ποιμένα λαῶν

ὕπνος ἔχε γλυκερὸς πολλὰ φρεσὶν ὁρμαίνοντα.

ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ἂν ἀστράπτῃ πόσις Ἥρης ἠϋκόμοιο            5

τεύχων ἢ πολὺν ὄμβρον ἀθέσφατον ἠὲ χάλαζαν

ἢ νιφετόν[1], ὅτε πέρ τε χιὼν ἐπάλυνεν ἀρούρας,

ἠέ ποθι πτολέμοιο μέγα στόμα πευκεδανοῖο,

ὣς πυκίν᾽ ἐν στήθεσσιν ἀνεστενάχιζ[2]᾽ Ἀγαμέμνων

νειόθεν ἐκ κραδίης[3], τρομέοντο δέ οἱ φρένες ἐντός.                                                                                    

Και στην πεδιάδα ότ’ έστρεφε τα μάτια προς την Τροίαν

με πλήξιν τα πολλά πυρά θωρούσε και τον ήχον

συρίγγων άκουε και αυλών και χλαλοήν ανθρώπων.

Και ότ’ έστρεφε  στων Αχαιών τα πλήθη και στα πλοία,

της κεφαλής ξερίζωνε τες τρίχες προς τον Δία

επάνω κι η ανδράγαθη ψυχή του αδημονούσε.

ἤτοι ὅτ᾽ ἐς πεδίον τὸ Τρωϊκὸν ἀθρήσειε,

θαύμαζεν πυρὰ πολλὰ τὰ καίετο Ἰλιόθι πρὸ

αὐλῶν συρίγγων τ᾽ ἐνοπὴν[4] ὅμαδόν τ᾽ ἀνθρώπων.

αὐτὰρ ὅτ᾽ ἐς νῆάς τε ἴδοι καὶ λαὸν Ἀχαιῶν,

πολλὰς ἐκ κεφαλῆς προθελύμνους* ἕλκετο χαίτας 

ὑψόθ᾽ ἐόντι Διί, μέγα δ᾽ ἔστενε κυδάλιμον κῆρ.

Και τούτη συμφερώτερη τότε του εφάνη  γνώμη,

στον Νηλιάδη Νέστορα πρώτον να υπάγει απ’ όλους

ίσως ωραίον σοφισθή τρόπον μαζί του ο γέρος

όλους από τον όλεθρον τους Δαναούς να σώση.

ἥδε δέ οἱ κατὰ θυμὸν ἀρίστη φαίνετο βουλὴ

Νέστορ᾽ ἔπι πρῶτον Νηλήϊον ἐλθέμεν ἀνδρῶν,

εἴ τινά οἱ σὺν μῆτιν ἀμύμονα τεκτήναιτο,

ἥ τις ἀλεξίκακος πᾶσιν Δαναοῖσι γένοιτο.                20

Σηκώθη, περιέβαλε το στήθος με χιτώνα,

στα λαμπρά πόδια πέδιλα επρόσδεσεν ωραία,

δέρμα μεγάλου λέοντος εφόρεσε στους ώμους

ξανθό μακρό κι εφούκτωσε το δυνατό κοντάρι.

ὀρθωθεὶς δ᾽ ἔνδυνε περὶ στήθεσσι χιτῶνα,

ποσσὶ δ᾽ ὑπὸ λιπαροῖσιν ἐδήσατο καλὰ πέδιλα,

ἀμφὶ δ᾽ ἔπειτα δαφοινὸν ἑέσσατο δέρμα λέοντος

αἴθωνος[5] μεγάλοιο ποδηνεκές, εἵλετο δ᾽ ἔγχος.

Ομοίως και ο Μενέλαος – ουδέ στα βλέφαρά του

εκάθιζ’ ύπνος – τρόμαζε μη πάθουν οι Αργείοι,

που εξ αφορμής του απέραντα  πελάγ’ είχαν περάσει

και πόλεμον απότολμον εκίνησαν στην Τροίαν.

Στους πλατείς ώμους φόρεσε δέρμα στικτό της πάρδου,

χάλκινο κράνος έβαλε στην κεφαλήν κι επήρε

την λόγχην εις το χέρι του κι επήγε να σηκώση

τον αδελφόν του, κι ήτο αυτός των βασιλέων πρώτος

εις τους Αργείους, και ως θεόν τον ετιμούσαν όλοι.

ὣς δ᾽ αὔτως Μενέλαον ἔχε τρόμος· οὐδὲ γὰρ αὐτῷ    

ὕπνος ἐπὶ βλεφάροισιν ἐφίζανε· μή τι πάθοιεν

Ἀργεῖοι, τοὶ δὴ ἕθεν εἵνεκα πουλὺν ἐφ᾽ ὑγρὴν

ἤλυθον ἐς Τροίην πόλεμον θρασὺν ὁρμαίνοντες[6].

παρδαλέῃ μὲν πρῶτα μετάφρενον[7] εὐρὺ κάλυψε

ποικίλῃ, αὐτὰρ ἐπὶ στεφάνην κεφαλῆφιν ἀείρας  30

θήκατο χαλκείην, δόρυ δ᾽ εἵλετο χειρὶ παχείῃ.

βῆ δ᾽ ἴμεν ἀνστήσων ὃν ἀδελφεόν, ὃς μέγα πάντων

Ἀργείων ἤνασσε, θεὸς δ᾽ ὣς τίετο δήμῳ.

Τον ήβρε μ’ άρματα λαμπρά το σώμα του να ζώνη

σιμά στην πρύμνην. Και χαράν επήρε, άμα τον είδε

να φθάση. Και ο Μενέλαος σ’ εκείνον πρώτος είπε:

«Σεπτέ μου, τι αρματώνεσαι; Μη τάχα των συντρόφων

να στείλης κάποιον βουλεσαι κατάσκοπον στους Τρώες;

Πολύ φοβάμαι μη κανείς δεν ευρεθή να θέλη

μες στους εχθρούς κατάσκοπος νύκτα να υπάγη μόνος.

Θα’χει τωόντι ατρόμητην ψυχήν όποιος το κάμη.».

τὸν δ᾽ εὗρ᾽ ἀμφ᾽ ὤμοισι τιθήμενον ἔντεα[8] καλὰ

νηῒ πάρα πρύμνῃ· τῷ δ᾽ ἀσπάσιος γένετ᾽ ἐλθών.        35

τὸν πρότερος προσέειπε βοὴν ἀγαθὸς Μενέλαος·

τίφθ᾽ οὕτως ἠθεῖε κορύσσεαι; ἦ τιν᾽ ἑταίρων

ὀτρυνέεις Τρώεσσιν ἐπίσκοπον; ἀλλὰ μάλ᾽ αἰνῶς

δείδω μὴ οὔ τίς τοι ὑπόσχηται τόδε ἔργον

ἄνδρας δυσμενέας σκοπιαζέμεν οἶος ἐπελθὼν              40

νύκτα δι᾽ ἀμβροσίην· μάλα τις θρασυκάρδιος ἔσται.

Και προς αυτόν απάντησεν ο μέγας Αγαμέμνων:

«Εγώ και συ Μενέλαε, πολλήν έχουμε ανάγκην

βουλής ορθής, τους Αχαιούς να σώση και τα πλοία,

αφού τωρ’ άλλαξεν ο Ζευς την γνώμην του και ο νούς του

προσέχει προθυμότερον στου Έκτορος τα δώρα.

Ότι δεν είδα εγώ ποτέ, μήτ΄άκουσ’ άνδρας ένας

εις μίαν ημέρα συμφορές τόσες να εργάσθη όσες

ο Έκτωρ ο διίφιλος εργάσθ’ εις τους Αργείους,

ενώ  θεάς ούτε θεού γόνος αυτός δεν είναι.

τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη κρείων[9] Ἀγαμέμνων·

χρεὼ βουλῆς ἐμὲ καὶ σὲ διοτρεφὲς ὦ Μενέλαε

κερδαλέης, ἥ τίς κεν ἐρύσσεται ἠδὲ σαώσει

Ἀργείους καὶ νῆας, ἐπεὶ Διὸς ἐτράπετο φρήν.           45

Ἑκτορέοις ἄρα μᾶλλον ἐπὶ φρένα θῆχ᾽ ἱεροῖσιν·

οὐ γάρ πω ἰδόμην, οὐδ᾽ ἔκλυον αὐδήσαντος

ἄνδρ᾽ ἕνα τοσσάδε μέρμερ᾽ ἐπ᾽ ἤματι μητίσασθαι,

ὅσσ᾽ Ἕκτωρ ἔρρεξε Διῒ φίλος υἷας Ἀχαιῶν

αὔτως, οὔτε θεᾶς υἱὸς φίλος οὔτε θεοῖο.    50

ἔργα δ᾽ ἔρεξ᾽ ὅσα φημὶ μελησέμεν Ἀργείοισι

Τόσα τους έκαμε κακά, που θα περάσουν χρόνοι

πριν  τ’ αστοχήσουν οι Αχαιοί. Και τώρα συ στα πλοία

δράμε να εβρής τον Αίαντα και τον Ιδομενέα,

δηθά τε καὶ δολιχόν· τόσα γὰρ κακὰ μήσατ᾽ Ἀχαιούς.

ἀλλ᾽ ἴθι νῦν Αἴαντα καὶ Ἰδομενῆα κάλεσσον

ῥίμφα[10] θέων παρὰ νῆας· ἐγὼ δ᾽ ἐπὶ Νέστορα δῖον

εἶμι, καὶ ὀτρυνέω ἀνστήμεναι, αἴ κ᾽ ἐθέλῃσιν     55

ἐλθεῖν ἐς φυλάκων ἱερὸν τέλος[11]  ἠδ᾽ ἐπιτεῖλαι.

κείνῳ γάρ κε μάλιστα πιθοίατο· τοῖο γὰρ υἱὸς

σημαίνει φυλάκεσσι καὶ Ἰδομενῆος ὀπάων

Μηριόνης· τοῖσιν γὰρ ἐπετράπομέν γε μάλιστα.

Και ο δυνατός Μενέλαος σ’ εκείνον αποκρίθη:

«Λέγε μου τώρα καθαρά και πρόσταζε τι θέλεις.

Αυτού μ’ εκείνους θα σταθώ να περιμείνω ως να’λθεις.

Ή άμα ειπώ τον λόγον σου θα τρέξω ευθυς να σ’ έβρω;»

τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα βοὴν ἀγαθὸς Μενέλαος·       60

πῶς γάρ μοι μύθῳ ἐπιτέλλεαι ἠδὲ κελεύεις;

αὖθι μένω μετὰ τοῖσι δεδεγμένος εἰς ὅ κεν ἔλθῃς,

ἦε θέω μετὰ σ᾽ αὖτις, ἐπὴν εὖ τοῖς ἐπιτείλω;

Και ο Αγαμέμνων προς αυτόν, «αυτού να μείνης» είπε,

«μη τύχη εγώ να σε ζητώ, συ να ζητάς εμένα

στους πολλούς δρόμους του στρατού. Και όπου θα πας ειπέ τους

όλοι να μείνουν άγρυπνοι, και κάλεσε καθέναν

με του πατρός του τ’όνομα και με την γενεάν του,

τιμώντας όλους. Κι έπαρσιν μην έχεις μεγαλείου.

Ας κοπιάζομε κι εμείς, ως απ’ την γέννησήν μας

σκληρήν μας εδιόρισεν ο Ζευς ταλαιπωρίαν !»

τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπεν ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων,

αὖθι μένειν, μή πως ἀβροτάξομεν[12] ἀλλήλοιιν 65

ἐρχομένω· πολλαὶ γὰρ ἀνὰ στρατόν εἰσι κέλευθοι.

φθέγγεο δ᾽ ᾗ κεν ἴῃσθα καὶ ἐγρήγορθαι ἄνωχθι

πατρόθεν ἐκ γενεῆς[13] ὀνομάζων ἄνδρα ἕκαστον

πάντας κυδαίνων· μηδὲ μεγαλίζεο θυμῷ,

ἀλλὰ καὶ αὐτοί περ πονεώμεθα· ὧδέ που ἄμμι       70

Ζεὺς ἐπὶ γιγνομένοισιν ἵει κακότητα βαρεῖαν.

Είπε κι εξεπροβόδησε μ’ αυτά τον αδελφόν του.

ὣς εἰπὼν ἀπέπεμπεν ἀδελφεὸν εὖ ἐπιτείλας·

αὐτὰρ ὃ βῆ ῥ᾽ ἰέναι μετὰ Νέστορα ποιμένα λαῶν·

τὸν δ᾽ εὗρεν παρά τε κλισίῃ καὶ νηῒ μελαίνῃ

εὐνῇ ἔνι μαλακῇ· παρὰ δ᾽ ἔντεα ποικίλ᾽ ἔκειτο          75

ἀσπὶς καὶ δύο δοῦρε φαεινή τε τρυφάλεια.

πὰρ δὲ ζωστὴρ κεῖτο παναίολος, ᾧ ῥ᾽ ὁ γεραιὸς

ζώννυθ᾽ ὅτ᾽ ἐς πόλεμον φθισήνορα θωρήσσοιτο

λαὸν ἄγων, ἐπεὶ οὐ μὲν ἐπέτρεπε γήραϊ λυγρῷ.

Την κεφαλήν εσήκωσεν, ωρθώθη στον αγκώνα

και στον Ατρείδην έλεγε κι ερώτα: «Ποιος είσαι

συ που στα πλοί’ ανάμεσα μες στον στρατόν γυρίζεις,

μόνος στο σκότος της νυκτός, οι άλλοι ενώ κοιμώνται;

Μη σύντροφον, μη φύλακα ζητείς; Ομίλησέ μου,

μη με σιμώνεις άλαλος. Ποια σ’ έφερεν ανάγκη;»

ὀρθωθεὶς δ᾽ ἄρ᾽ ἐπ᾽ ἀγκῶνος κεφαλὴν ἐπαείρας    80

Ἀτρεΐδην προσέειπε καὶ ἐξερεείνετο μύθῳ·

τίς δ᾽ οὗτος κατὰ νῆας ἀνὰ στρατὸν ἔρχεαι οἶος

νύκτα δι᾽ ὀρφναίην, ὅτε θ᾽ εὕδουσι βροτοὶ ἄλλοι,

ἠέ τιν᾽ οὐρήων διζήμενος[14], ἤ τιν᾽ ἑταίρων;

φθέγγεο, μηδ᾽ ἀκέων ἐπ᾽ ἔμ᾽ ἔρχεο· τίπτε δέ σε χρεώ;

Και ο Αγαμέμνων προς αυτόν: «Ω Νέστωρ Νηλιάδη,

ω καύχημα των Αχαιών, ακούεις τον Ατρείδην.

Ιδού τον Αγαμέμνονα, που απ’ όλους τους ανθρώπους

ο Δίας ακατάπαυστα με θλίψεις βασανίζει,

όσο αναπνέω κι ελαφρά κινώ τα γόνατά μου.

Ύπνος δεν κλεί τα μάτια μου, κι εδώ πλανώμαι ως βλέπεις,

απ’ τον καημό των Δαναών, πόχουν βαρύν αγώνα.

τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων·

ὦ Νέστορ Νηληϊάδη μέγα κῦδος Ἀχαιῶν

γνώσεαι Ἀτρεΐδην Ἀγαμέμνονα, τὸν περὶ πάντων

Ζεὺς ἐνέηκε πόνοισι διαμπερὲς εἰς ὅ κ᾽ ἀϋτμὴ

ἐν στήθεσσι μένῃ καί μοι φίλα γούνατ᾽ ὀρώρῃ.        90

πλάζομαι ὧδ᾽ ἐπεὶ οὔ μοι ἐπ᾽ ὄμμασι νήδυμος ὕπνος

ἱζάνει, ἀλλὰ μέλει πόλεμος καὶ κήδε᾽ Ἀχαιῶν.

Δι’ αυτούς  τρομάζω και η ψυχή την στάσιν της δεν έχει,

αδημονώ, κι έξω η καρδιά πετιέται από τα στήθη,

και όλοι μου τρέμουν οι αρμοί. Kαι αν να ενεργήση θέλεις,

αφού και συ μάτι δεν κλείς, ας κατεβούμε αντάμα,

κει που φρουρούν οι φύλακες, να ιδούμε μην ο κόπος

κι η αγρύπνια τους εδάμασεν, ώστ’έπεσαν στον ύπνον,

και λησμονούν την φύλαξιν. Άνδρες εχθροί πλησίον

εις τον στρατόν μας κάθονται. Και φόβος είναι μήπως

και μες στην νύκτα στοχασθούν την μάχην ν’ αρχινήσουν.».

αἰνῶς γὰρ Δαναῶν περιδείδια, οὐδέ μοι ἦτορ

ἔμπεδον, ἀλλ᾽ ἀλαλύκτημαι, κραδίη δέ μοι ἔξω

στηθέων ἐκθρῴσκει, τρομέει δ᾽ ὑπὸ φαίδιμα γυῖα.   95

ἀλλ᾽ εἴ τι δραίνεις, ἐπεὶ οὐδὲ σέ γ᾽ ὕπνος ἱκάνει,

δεῦρ᾽ ἐς τοὺς φύλακας καταβήομεν, ὄφρα ἴδωμεν

μὴ τοὶ μὲν καμάτῳ ἀδηκότες ἠδὲ καὶ ὕπνῳ

κοιμήσωνται, ἀτὰρ φυλακῆς ἐπὶ πάγχυ λάθωνται.

δυσμενέες δ᾽ ἄνδρες σχεδὸν εἵαται· οὐδέ τι ἴδμεν   100

μή πως καὶ διὰ νύκτα μενοινήσωσι μάχεσθαι.

Σ’ αυτόν τότε ο Γερήνιος ο Νέστωρ αποκρίθη:

«Ω Αγαμέμνων αρχηγέ, ω Ατρείδη δοξασμένε,

του Έκτορος τους λογισμούς και όσα ελπίζει τώρα

δεν θα εκτελέσει ο πάνσοφος Κρονίδης. Αλλ’ αγώνες

βαρύτεροι θα τον εβρούν, εάν αλλάξη γνώμην

ο Αχιλλεύς, και τον κακόν θυμόν του παραιτήση.

Πρόθυμα εγώ σ’ ακολουθώ και ας σηκωθούνε και άλλοι,

ο Διομήδης, ο ακουστός εις τ’ άρματα Οδυσσέας,

ο ταχύς Αίας και μ’ αυτούς ο Μέγης Φυλεϊδης.

τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα Γερήνιος ἱππότα Νέστωρ·

Ἀτρεΐδη κύδιστε ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγάμεμνον

οὔ θην Ἕκτορι πάντα νοήματα μητίετα Ζεὺς

ἐκτελέει, ὅσα πού νυν ἐέλπεται· ἀλλά μιν οἴω         105

κήδεσι μοχθήσειν καὶ πλείοσιν, εἴ κεν Ἀχιλλεὺς

ἐκ χόλου ἀργαλέοιο μεταστρέψῃ φίλον ἦτορ.

σοὶ δὲ μάλ᾽ ἕψομ᾽ ἐγώ· ποτὶ δ᾽ αὖ καὶ ἐγείρομεν ἄλλους

ἠμὲν Τυδεΐδην δουρὶ κλυτὸν ἠδ᾽ Ὀδυσῆα

ἠδ᾽ Αἴαντα ταχὺν καὶ Φυλέος ἄλκιμον υἱόν.          110

Κανένα τώρα ηθέλαμε, και αυτούς να προσκαλέση

και τον ισόθεον Αίαντα και τον Ιδομενέα,

ότι έχουν τούτοι ξέμακρα τα πλοία τους στημένα.

Αλλ’ όμως τον Μενέλαον, αν κι είναι σεβαστός μου

και αγαπητός, δεν επαινώ, και αν σε θε νά λυπήσω,

ότι κοιμάται και άφησε σε μόνον να κοπιάζης.

Τώρα έπρεπε να τρέχη αυτός στους πολεμάρχους όλους,

τώρα στον άκρον κίνδυνον σ’ εκείνους να προσπέση.».

ἀλλ᾽ εἴ τις καὶ τούσδε μετοιχόμενος καλέσειεν

ἀντίθεόν τ᾽ Αἴαντα καὶ Ἰδομενῆα ἄνακτα·

τῶν γὰρ νῆες ἔασιν ἑκαστάτω, οὐδὲ μάλ᾽ ἐγγύς.

ἀλλὰ φίλον περ ἐόντα καὶ αἰδοῖον Μενέλαον

νεικέσω, εἴ πέρ μοι νεμεσήσεαι, οὐδ᾽ ἐπικεύσω         115

ὡς εὕδει, σοὶ δ᾽ οἴῳ ἐπέτρεψεν πονέεσθαι.

νῦν ὄφελεν κατὰ πάντας ἀριστῆας πονέεσθαι

λισσόμενος· χρειὼ γὰρ ἱκάνεται οὐκέτ᾽ ἀνεκτός.