ΙΛΙΑΔΟΣ - ΡΑΨΩΔΙΑ E΄(στίχοι : 121-240) [Μετάφραση : ΙΑΚΩΒΟΥ ΠΟΛΥΛΑ]
|
|
|
Αυτά δεήθη, κι η θεά την δέησιν εδέχθη, τα μέλη του’καμ’ ελαφρά, τα πόδια και τα χέρια, κι ήλθε σιμά του κι είπε του με λόγια φτερωμένα:
Διομήδη, τώρα θαρρετά πολέμησε τους Τρώας, ότι στα στήθη σου’βαλα την πατρικήν ανδρείαν ατρόμητην, ως ο Τυδεύς την είχε ο ασπιδοφόρος. Και την κατάχνια αφαίρεσα που σκέπαζε το φως σου, όπως θεόν από θνητόν ευκόλως ξεχωρίσης. Δια τούτο αν έλθη εδώ θεός για να σε δοκιμάση, μ’ άλλον αθάνατον θεό εσύ μην πολεμήσης κανέναν. Αλλ’ αν του Διός η κόρη’ η Αφροδίτη έλθη στον πόλεμον αυτήν με λόγχην θα κτυπήσης.».
Αυτά’πε και αναχώρησεν η γλαυκομάτ’ Αθήνη.
|
ὣς ἔφατ᾽ εὐχόμενος· τοῦ δ᾽ ἔκλυε Παλλὰς Ἀθήνη, γυῖα δ᾽ ἔθηκεν ἐλαφρά, πόδας καὶ χεῖρας ὕπερθεν· ἀγχοῦ δ᾽ ἱσταμένη ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
θαρσῶν νῦν Διόμηδες ἐπὶ Τρώεσσι μάχεσθαι· ἐν γάρ τοι στήθεσσι μένος πατρώϊον ἧκα 125 ἄτρομον, οἷον ἔχεσκε σακέσπαλος ἱππότα Τυδεύς· ἀχλὺν δ᾽ αὖ τοι ἀπ᾽ ὀφθαλμῶν ἕλον ἣ πρὶν ἐπῆεν, ὄφρ᾽ εὖ γιγνώσκῃς ἠμὲν θεὸν ἠδὲ καὶἄνδρα. τὼ νῦν αἴ κε θεὸς πειρώμενος ἐνθάδ᾽ ἵκηται μή τι σύ γ᾽ ἀθανάτοισι θεοῖς ἀντικρὺ μάχεσθαι 130 τοῖς
ἄλλοις· ἀτὰρ εἴ κε
Διὸς θυγάτηρ Ἀφροδίτη ἔλθῃσ᾽ ἐς πόλεμον, τήν γ᾽ οὐτάμεν ὀξέϊ χαλκῷ. ἣ μὲν ἄρ᾽ ὣς εἰποῦσ᾽ ἀπέβη γλαυκῶπις Ἀθήνη,
|
|
Εις τους προμάχους όρμησε και πάλιν ο Τυδείδης και αν ήταν πρόθυμος και πριν να πολεμά τους Τρώας, τώρ’ είχε τρίδιπλην ορμήν, ως έχει το λεοντάρι, που όταν πηδήση την αυλήν των μαλλιαρών προβάτων και το σκαρφίση ο φύλακας, χωρίς να το φονεύση, ανδρειά του δίδει και ποσώς δεν του αντιστέκει πλέον, μέσα στες στάνες κρύβεται και τα ’ρημα σκορπιούνται. εκείνα επανωβιάζονται κι εκείνο απ’ την βαθείαν αυλήν με μέγα πήδημα στην εξοχήν πετιέται. Έτσι στους Τρώας χύθηκεν ο δυνατός Τυδείδης.
|
Τυδεΐδης δ᾽ ἐξαῦτις ἰὼν προμάχοισιν ἐμίχθη καὶ πρίν περ θυμῷ μεμαὼς Τρώεσσι μάχεσθαι· 135 δὴ τότε μιν τρὶς τόσσον ἕλεν μένος ὥς τε λέοντα Ὅν ῥά τε ποιμὴν ἀγρῷ ἐπ᾽ εἰροπόκοις ὀΐεσσι χραύσῃ μέν τ᾽ αὐλῆς ὑπεράλμενον οὐδὲ δαμάσσῃ· τοῦ μέν τε σθένος ὦρσεν, ἔπειτα δέ τ᾽ οὐ προσαμύνει, ἀλλὰ κατὰ σταθμοὺς δύεται, τὰ δ᾽ ἐρῆμα φοβεῖται· αἳ μέν τ᾽ ἀγχιστῖναι ἐπ᾽ ἀλλήλῃσι κέχυνται, αὐτὰρ ὃ ἐμμεμαὼς βαθέης ἐξάλλεται αὐλῆς· ὣς μεμαὼς Τρώεσσι μίγη κρατερὸς Διομήδης.
|
|
Κτυπά κει τον Αστύνοον κι Υπείρονα τον άρχον. Κείνον επάνω στον μαστόν με λογχοφόρο ακόντι, τον άλλον με τρανό σπαθί μέσα στην ωμοπλάτην και απ’ τον αυχένα εχώρισε τον ώμον και απ’ τα νώτα.
Εκείθεν στον Πολύιδον και Άβαντα περνάει, υιούς του Ευρυδάμαντος, του γέρου ονειροκρίτου. Σ’ αυτούς δεν ξήγησ’ όνειρα οπότε αναχωρούσαν, αλλά νεκρούς τους γύμνωσεν ο δυνατός Διομήδης.
Τον Ξάνθον και τον Θόωνα, δυο τέκνα και τα δύο αγαπητά του Φαίνοπος, πού’χε κακό το γήρας, ότι άλλον δεν εγέννησε το βιο του να του αφήση. Τους πήρε την γλυκειά ζωήν κι εγύμνωσε ο Τυδείδης και άφην’ εις δάκρυα και οδυρμούς τον άκληρον πατέρα, που δεν τους δέχθη ζωντανούς οπίσω από την μάχην και μακρινοί του συγγενείς το βιος του εμοιρασθήκαν.
|
Ἔνθ᾽ ἕλεν Ἀστύνοον καὶ Ὑπείρονα ποιμένα λαῶν, τὸν μὲν ὑπὲρ μαζοῖο βαλὼν χαλκήρεϊ δουρί, 145 τὸν δ᾽ ἕτερον ξίφεϊ μεγάλῳ κληῖδα παρ᾽ ὦμον πλῆξ᾽, ἀπὸ δ᾽ αὐχένος ὦμον ἐέργαθεν ἠδ᾽ ἀπὸ νώτου. Τοὺς μὲν ἔασ᾽, ὃ δ᾽ Ἄβαντα μετῴχετο καὶ Πολύειδον υἱέας Εὐρυδάμαντος ὀνειροπόλοιο γέροντος· τοῖς οὐκ ἐρχομένοις ὃ γέρων ἐκρίνατ᾽ ὀνείρους, 150 ἀλλά σφεας κρατερὸς Διομήδης ἐξενάριξε·
βῆ δὲ μετὰ Ξάνθόν τε Θόωνά τε Φαίνοπος υἷε ἄμφω τηλυγέτω· ὃ δὲ τείρετο γήραϊ λυγρῷ, υἱὸν δ᾽ οὐ τέκετ᾽ ἄλλον ἐπὶ κτεάτεσσι λιπέσθαι. Ἔνθ᾽ ὅ γε τοὺς ἐνάριζε, φίλον δ᾽ ἐξαίνυτο θυμὸν 155 ἀμφοτέρω, πατέρι δὲ γόον καὶ κήδεα λυγρὰ λεῖπ᾽, ἐπεὶ οὐ ζώοντε μάχης ἐκνοστήσαντε δέξατο· χηρωσταὶ δὲ διὰ κτῆσιν δατέοντο.
|
|
Του Δαρδανίδου πιάνει αυτού, δυο τέκνα, του Πριάμου που σ’ ένα αμάξι εκάθονταν, Εχέμμων και Χρομίος. Και ωσάν λιοντάρι που εις κοπήν βοδιών μέσα στον λόγγον ορμά και από τον τράχηλον τραβά μοσχάρι ή ταύρον, ομοίως απ’ την άμαξαν εκείνος και τους δύο κακόσυρε και γύμνωσε νεκρούς. Και τ’ άλογά των έδωκε των συντρόφων του να φέρουν εις τα πλοία. |
Ἔνθ᾽ υἷας Πριάμοιο δύω λάβε Δαρδανίδαο εἰν ἑνὶ δίφρῳ ἐόντας Ἐχέμμονά τε Χρομίον τε. 160 Ὡς δὲ λέων ἐν βουσὶ θορὼν ἐξ αὐχένα ἄξῃ πόρτιος ἠὲ βοὸς ξύλοχον κάτα βοσκομενάων, ὣς τοὺς ἀμφοτέρους ἐξ ἵππων Τυδέος υἱὸς βῆσε κακῶς ἀέκοντας, ἔπειτα δὲ τεύχε᾽ ἐσύλα· ἵππους δ᾽ οἷς ἑτάροισι δίδου μετὰ νῆας ἐλαύνειν.
|
|
Τον είδ’ ο Αινείας των ανδρών τες φάλαγγες να στρώνη και μες από την ταραχήν διαβαίνει και απ’ τ’ ακόντια, και τον ισόθεον Πάνδαρον ζητούσε ν’ απαντήση. Κι εβρήκε τον ασύγκριτον και τον ανδρειωμένον Λυκαονίδην, κι έμεινεν εμπρός του και του είπε: |
Τὸν δ᾽ ἴδεν Αἰνείας ἀλαπάζοντα στίχας ἀνδρῶν, βῆ δ᾽ ἴμεν ἄν τε μάχην καὶ ἀνὰ κλόνον ἐγχειάων Πάνδαρον ἀντίθεον διζήμενος εἴ που ἐφεύροι· εὗρε Λυκάονος υἱὸν ἀμύμονά τε κρατερόν τε, στῆ δὲ πρόσθ᾽ αὐτοῖο ἔπος τέ μιν ἀντίον ηὔδα·
|
|
«Πάνδαρε, που το τόξο, που τα φτερωτά σου βέλη, η δόξα που; Και ισόπαλον κανένα εδώ δεν έχεις, ουδέ μες στην Λυκίαν σου δεν είναι ανώτερός σου. Αλλ’ έλλα, εύχου του Διός και βέλος ρίξε εις τούτον τον άνδρα που μανίζει εδώ και αφάνισε τους Τρώας, ότι τα γόνατ’ έλυσε πολλών και ανδρειωμένων, εκτός αν είναι τις θεός που ωργίσθη δια θυσίες στους Τρώες. Είναι φοβερή η οργή των αθανάτων.
|
Πάνδαρε ποῦ τοι τόξον ἰδὲ πτερόεντες ὀϊστοὶ καὶ κλέος; ᾧ οὔ τίς τοι ἐρίζεται ἐνθάδε γ᾽ ἀνήρ, οὐδέ τις ἐν Λυκίῃ σέο γ᾽ εὔχεται εἶναι ἀμείνων. Ἀλλ᾽ ἄγε τῷδ᾽ ἔφες ἀνδρὶ βέλος Διὶ χεῖρας ἀνασχὼν ὅς τις ὅδε κρατέει καὶ δὴ κακὰ πολλὰ ἔοργε 175 Τρῶας, ἐπεὶ πολλῶν τε καὶ ἐσθλῶν γούνατ᾽ ἔλυσεν· εἰ μή τις θεός ἐστι κοτεσσάμενος Τρώεσσιν ἱρῶν μηνίσας· χαλεπὴ δὲ θεοῦ ἔπι μῆνις.
|
|
Τότε ο λαμπρός απάντησε σ’ αυτόν Λυκαονίδης: «Των χαλκοφράκτων Τρωαδιτών, ω βουληφόρ’ Αινεία, εις όλα φαίνεταί μου αυτός ο ανδρείος Διομήδης, διακρίνω την ασπίδα του, το κωνικό του κράνος και τ’ άλογα. Πλην καθαρά δεν ξεύρω αν θεός είναι. Και αν είναι αυτός που λέγω εγώ ο ανδρείος Τυδείδης, δεν είναι ανθρώπου η λύσσ’ αυτή και κάποιον στο πλευρό του έχει θεόν αθώρητον με νέφος τυλιγμένον, που έγυρε αλλού το πτερωτόν ακόντι που τον πήρε, ότι ήδη βέλος του’ριξα και τον δεξιόν του ώμον του πέτυχα κι επέρασα του θώρακος το κύτoς κι εθάρρουν πως τον έστειλα στο δώμα του Αϊδωνέως, και όμως δεν τον φόνευσα. Θεός είναι οργισμένος. Τους ίππους μου δια ν’ ανεβώ τ’ αμάξια εδώ δεν έχω, αλλά μες στου Λυκάονος τα μέγαρ’ είναι αμάξια ένδεκα νέα κι εύμορφα, με πέπλους σκεπασμένα κι εις κάθε αμάξ’ είναι σιμά ζευγαρωτά πουλάρια, στέκουν και τρώγουν την ζειά και το λευκό κριθάρι.
|
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε Λυκάονος ἀγλαὸς υἱός· Αἰνεία Τρώων βουληφόρε χαλκοχιτώνων 180 Τυδεΐδῃ μιν ἔγωγε δαΐφρονι πάντα ἐΐσκω, ἀσπίδι γιγνώσκων αὐλώπιδί τε τρυφαλείῃ, ἵππους τ᾽ εἰσορόων· σάφα δ᾽ οὐκ οἶδ᾽ εἰ θεός ἐστιν. Εἰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἀνὴρ ὅν φημι δαΐφρων Τυδέος υἱὸς οὐχ ὅ γ᾽ ἄνευθε θεοῦ τάδε μαίνεται, ἀλλά τις ἄγχι ἕστηκ᾽ ἀθανάτων νεφέλῃ εἰλυμένος ὤμους, ὃς τούτου βέλος ὠκὺ κιχήμενον ἔτραπεν ἄλλῃ. Ἤδη γάρ οἱ ἐφῆκα βέλος, καί μιν βάλον ὦμον δεξιὸν ἀντικρὺ διὰ θώρηκος γυάλοιο· καί μιν ἔγωγ᾽ ἐφάμην Ἀϊδωνῆϊ προϊάψειν, 190 ἔμπης δ᾽ οὐκ ἐδάμασσα· θεός νύ τίς ἐστι κοτήεις. Ἵπποι δ᾽ οὐ παρέασι καὶ ἅρματα τῶν κ᾽ ἐπιβαίην· ἀλλά που ἐν μεγάροισι Λυκάονος ἕνδεκα δίφροι καλοὶ πρωτοπαγεῖς νεοτευχέες· ἀμφὶ δὲ πέπλοι πέπτανται· παρὰ δέ σφιν ἑκάστῳ δίζυγες ἵπποι ἑστᾶσι κρῖ λευκὸν ἐρεπτόμενοι καὶ ὀλύρας.
|
|
Πολύ τωόντι ο γέροντας πολεμιστής Λυκάων με νουθετούσ’ ότ’ άφηνα τα ωραία μέγαρά μας. Μού’λεγε εις τ’ αμάξια μου και στ’ άλογ’ αναβάτης να οδηγώ Τρώας στους δεινούς αγώνες του πολέμου. Και την καλήν του συμβουλήν δεν άκουσ’ από φόβον για τ’ άλογά μου εις άφθονην τροφήν συνηθισμένα, μήπως εις τόπον, όπου κλειούν εχθροί, τροφήν τους λείψη.
|
Ἦ μέν μοι μάλα πολλὰ γέρων αἰχμητὰ Λυκάων ἐρχομένῳ ἐπέτελλε δόμοις ἔνι ποιητοῖσιν· ἵπποισίν μ᾽ ἐκέλευε καὶ ἅρμασιν ἐμβεβαῶτα ἀρχεύειν Τρώεσσι κατὰ κρατερὰς ὑσμίνας· 200 ἀλλ᾽ ἐγὼ οὐ πιθόμην· ἦ τ᾽ ἂν πολὺ κέρδιον ἦεν· ἵππων φειδόμενος, μή μοι δευοίατο φορβῆς ἀνδρῶν εἰλομένων εἰωθότες ἔδμεναι ἄδην.
|
|
Τ’ άφην’ αυτού, και ήλθα πεζός στο Ίλιον, θαρρώντας στο τόξο, αλλά δεν έμελλεν αυτό να μ’ ωφελήση. Διότι ως τώρα ετόξευσα των πολεμάρχων δύο, τον Ατρείδην, έπειτα τον Διομήδη κι αίμα το βέλος μου τους έβγαλε δια ν’ αγριεύσουν πλέον. Σ’ ώρα κακήν ξεκρέμασα λοιπόν το τόξο τούτο, όταν ανδρείων αρχηγός δια την τερπνήν Τρωάδα του ισοθέου Έκτορος προς χάριν ξεκινούσα. Κι αν γύρω από τον πόλεμον και ίδω την πατρίδα, την ποθητήν συμβίαν μου και το υψηλό μου δώμα, την κεφαλήν μου ας κόψη εχθρός, εάν μ’ αυτά τα χέρια το τόξο αυτό συντρίμματα δεν κάνω, αν δεν το ρίξω στες φλόγες, ότι ανώφελα αυτό με συνοδεύει.».
|
Ὣς λίπον, αὐτὰρ πεζὸς ἐς Ἴλιον εἰλήλουθα τόξοισιν πίσυνος· τὰ δέ μ᾽ οὐκ ἄρ᾽ ἔμελλον ὀνήσειν. Ἤδη γὰρ δοιοῖσιν ἀριστήεσσιν ἐφῆκα Τυδεΐδῃ τε καὶ Ἀτρεΐδῃ, ἐκ δ᾽ ἀμφοτέροιιν ἀτρεκὲς αἷμ᾽ ἔσσευα βαλών, ἤγειρα δὲ μᾶλλον. Τώ ῥα κακῇ αἴσῃ ἀπὸ πασσάλου ἀγκύλα τόξα ἤματι τῷ ἑλόμην ὅτε Ἴλιον εἰς ἐρατεινὴν 210 ἡγεόμην Τρώεσσι φέρων χάριν Ἕκτορι δίῳ. Εἰ δέ κε νοστήσω καὶ ἐσόψομαι ὀφθαλμοῖσι πατρίδ᾽ ἐμὴν ἄλοχόν τε καὶ ὑψερεφὲς μέγα δῶμα, αὐτίκ᾽ ἔπειτ᾽ ἀπ᾽ ἐμεῖο κάρη τάμοι ἀλλότριος φὼς εἰ μὴ ἐγὼ τάδε τόξα φαεινῷ ἐν πυρὶ θείην 215 χερσὶ διακλάσσας· ἀνεμώλια γάρ μοι ὀπηδεῖ[1].
|
|
Ο Αινείας του απάντησε, των Τρώων πολεμάρχος:
«Αυτά μη λέγης παντελώς το πράγμα δεν θ’ αλλάξη. Απ’ την ζεμένην άμαξαν αν δεν δοκιμασθούμε στον άνδρα τούτον άντικρυ, με όλα τ’ άρματά μας. Εμπρός, στ’ αμάξι ανέβα εδώ, δια να γνωρίσης ποία τ’ άλογα είναι του Τρωός, πως ξεύρουν στην πεδιάδα, κυνηγούντ’ είτε κυνηγούν, γοργότατα να τρέχουν. Και αυτά στην πόλιν άσφαλτα μας σώζουν, αν την νίκην εις του Τυδέως τον υιόν χαρίση πάλι ο Δίας. Και πάρε συ την μάστιγα και τα λαμπρά λουριά της, στ’ αμάξι θ’ ανεβώ κι εγώ, να μάχωμαι, ή να δείξω του ανδρός εκείνου την ορμήν, κι εγώ τ’ αμάξι βλέπω.».
|
Τὸν δ᾽ αὖτ᾽ Αἰνείας Τρώων ἀγὸς ἀντίον ηὔδα·
μὴ δ᾽ οὕτως ἀγόρευε· πάρος δ᾽ οὐκ ἔσσεται ἄλλως, πρίν γ᾽ ἐπὶ νὼ τῷδ᾽ ἀνδρὶ σὺν ἵπποισιν καὶ ὄχεσφιν ἀντιβίην ἐλθόντε σὺν ἔντεσι πειρηθῆναι. 220 Ἀλλ᾽ ἄγ᾽ ἐμῶν ὀχέων ἐπιβήσεο, ὄφρα ἴδηαι οἷοι Τρώϊοι ἵπποι ἐπιστάμενοι πεδίοιο κραιπνὰ μάλ᾽ ἔνθα καὶ ἔνθα διωκέμεν ἠδὲ φέβεσθαι· τὼ καὶ νῶϊ πόλιν δὲ σαώσετον, εἴ περ ἂν αὖτε Ζεὺς ἐπὶ Τυδεΐδῃ Διομήδεϊ κῦδος ὀρέξῃ. 225 Ἀλλ᾽ ἄγε νῦν μάστιγα καὶ ἡνία σιγαλόεντα δέξαι, ἐγὼ δ᾽ ἵππων ἀποβήσομαι ὄφρα μάχωμαι· ἠὲ σὺ τόνδε δέδεξο, μελήσουσιν δ᾽ ἐμοὶ ἵπποι.
|
|
Αντείπε του Λυκάονος ο υιός ο επαινεμένος:
«Ο ίδιος λάβε τα λουριά και τ’ άλογά σου, Αινεία. Με κυβερνήτην τους γνωστόν καλύτερα θα παίρνουν τ’ αμάξι, αν μας κυνηγά και πάλιν ο Τυδείδης. Μην από φόβον οκνηρά, ποθώντας την φωνήν σου, εμάς να φέρουν αρνηθούν μακράν απ’ τον αγώνα, και τότ’ ορμήση επάνω μας ο ανδρείος Διομήδης και μας φονεύση και τους δυο και πάρη και τους ίππους.
Αλλά εσύ τους ίππους σου κυβέρνα και τ’ αμάξι, και την ορμήν του ανδρός, εγώ με λόγχην θ’ απαντήσω.». Αυτά ’παν κι’ άμ’ ανέβηκαν στ’ ωραϊσμένο αμάξι κινήταν τα γοργ’ άλογα με ορμήν προς τον Τυδείδη.».
|
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε Λυκάονος ἀγλαὸς υἱός·
Αἰνεία σὺ μὲν αὐτὸς ἔχ᾽ ἡνία καὶ τεὼ ἵππω· 230 μᾶλλον ὑφ᾽ ἡνιόχῳ εἰωθότι καμπύλον ἅρμα οἴσετον, εἴ περ ἂν αὖτε φεβώμεθα Τυδέος υἱόν· μὴ τὼ μὲν δείσαντε ματήσετον, οὐδ᾽ ἐθέλητον ἐκφερέμεν πολέμοιο τεὸν φθόγγον ποθέοντε, νῶϊ δ᾽ ἐπαΐξας μεγαθύμου Τυδέος υἱὸς 235 αὐτώ τε κτείνῃ καὶ ἐλάσσῃ μώνυχας ἵππους. Ἀλλὰ σύ γ᾽ αὐτὸς ἔλαυνε τέ᾽ ἅρματα καὶ τεὼ ἵππω, τὸν δὲ δ᾽ ἐγὼν ἐπιόντα δεδέξομαι ὀξέϊ δουρί. Ὣς ἄρα φωνήσαντες ἐς ἅρματα ποικίλα βάντες ἐμμεμαῶτ᾽ ἐπὶ Τυδεΐδῃ ἔχον ὠκέας ἵππους. |
[1]Ο Πάνδαρος είναι απογοητευμένος με το τόξο και τα βέλη του, γιατί δυο φορές που τα χρησιμοποίησε εναντίον του Μενέλαου και του Διομήδη, δεν έφεραν το αποτέλεσμα που περίμενε.
Για
τον θώρακα του Διομήδη [διὰ
θώρηκος γυάλοιο] που αναφέρεται στον στίχο 189, ο Παυσανίας, στο
βιβλίο Χ, ‘Φωκικά’ (κεφ. 26, 5), περιγράφοντας
την ζωγραφιά του Πολύγνωτου που υπήρχε στους Δελφούς και απεικόνιζε
την άλωση της Τροίας, αναφέρει πως είχε απεικονιστεί και
ένας τέτοιου είδους θώρακας.
5. Απεικονίζεται και ένας
βωμός, κι ένα μικρό παιδί φοβισμένο να κρατιέται από τον βωμο. Πάνω στο βωμό
είναι ένας χάλκινος θώρακας. Στην εποχή μου, τέτοιου είδους θώρακες είναι
σπάνιοι, τους φορούσαν όμως παλαιότερα. Αποτελούνταν από δυο χάλκινα
κατασκευάσματα, ένα για να προσαρμόζεται πάνω στο στήθος και την κοιλιά και το
άλλο για να σκεπάζει την πλάτη. Τα ονόμαζαν γύαλα. Έφερναν το ένα από
μπρος, το άλλο από πίσω και έπειτα τα συνέδεαν με περόνες.