ΙΛΙΑΔΟΣ  -  ΡΑΨΩΔΙΑ  Ψ΄

(στίχοι  : 154-256)

[Μετάφραση : ΙΑΚΩΒΟΥ  ΠΟΛΥΛΑ]

 

Και ο ήλιος θα βασίλευε και ακόμη αυτοί θα κλαίαν,

εάν στον Αγαμέμνονα δεν έλεγε ο Πηλείης:

 

καί νύ κ᾽ ὀδυρομένοισιν ἔδυ φάος ἠελίοιο            154

εἰ μὴ Ἀχιλλεὺς αἶψ᾽ Ἀγαμέμνονι εἶπε παραστάς·

 

«Ατρείδη, επειδή πρόθυμα των Αχαιών τα πλήθη

στους λόγους όλα πείθονται, και ο θρήνος κόρον φέρνει

απ’ την πυράν να σκορπισθούν και δείπνον να ετοιμάσουν

ειπέ τους. Κι έπειτ’ όλοι εμείς, που τον νεκρόν πονούμε,

όλα θα συγυρίσουμε και οι πολεμάρχοι ας μείνουν.».

 

Ἀτρεΐδη, σοὶ γάρ τε μάλιστά γε λαὸς Ἀχαιῶν

πείσονται μύθοισι, γόοιο μὲν ἔστι καὶ ἆσαι,

νῦν δ᾽ ἀπὸ πυρκαϊῆς σκέδασον καὶ δεῖπνον ἄνωχθι

ὅπλεσθαι· τάδε δ᾽ ἀμφὶ πονησόμεθ᾽ οἷσι μάλιστα

κήδεός ἐστι νέκυς· παρὰ δ᾽ οἵ τ᾽ ἀγοὶ ἄμμι μενόντων.                                                                         

 

 

Τα λόγια τούτ’ άμ’ άκουσεν ο μέγας Αγαμέμνων

τον λαόν όλον σκόρπισε στα ισόπλευρα καράβια,

κι εμείναν οι ενταφιασταί και με κορμούς εκάμαν

πυράν οπού’χεν εκατόν ποδάρια μάκρου πλάτου,

και τον νεκρόν περίλυπον στην κορυφήν εβάλαν.

αὐτὰρ ἐπεὶ τό γ᾽ ἄκουσεν ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων,

αὐτίκα λαὸν μὲν σκέδασεν κατὰ νῆας ἐΐσας,

κηδεμόνες δὲ παρ᾽ αὖθι μένον καὶ νήεον ὕλην,

ποίησαν δὲ πυρὴν ἑκατόμπεδον ἔνθα καὶ ἔνθα,

ἐν δὲ πυρῇ ὑπάτῃ νεκρὸν θέσαν ἀχνύμενοι κῆρ. 165

 

 

Κι έγδερναν κι εσυγύριζαν αρνιά πολλά και βόδια

προς την πυράν και, παίρνοντας  απ’ όλα το κνισάρι,

το λείψανον εσκέπαζε πατόκορφα ο Πηλείδης,

και ολόγυρα επανώτιαζε τα σώματα γδαρμένα,

και στάμνες μέλι και άλειμμα να γέρνουν προς την κλίνην

έβαλε αυτού, και τέσσερους  ανδρειωμένους ίππους

έριξε μέσα στην πυράν, κι εστάνεζε ο θλιμμένος.

 

πολλὰ δὲ ἴφια μῆλα καὶ εἰλίποδας ἕλικας βοῦς

πρόσθε πυρῆς ἔδερόν τε καὶ ἄμφεπον· ἐκ δ᾽ ἄρα πάντων

δημὸν ἑλὼν ἐκάλυψε νέκυν μεγάθυμος Ἀχιλλεὺς

ἐς πόδας ἐκ κεφαλῆς, περὶ δὲ δρατὰ σώματα νήει.

ἐν δ᾽ ἐτίθει μέλιτος καὶ ἀλείφατος ἀμφιφορῆας  170

πρὸς λέχεα κλίνων· πίσυρας δ᾽ ἐριαύχενας ἵππους

ἐσσυμένως ἐνέβαλλε πυρῇ μεγάλα στεναχίζων.

 

 

Και από τα εννέα πότρεφε τραπεζικά σκυλιά του

έριξε δυο μες στην πυράν αποκεφαλισμένα,

και αγόρια δώδεκα καλά των ανδρειωμένων Τρώων

έσφαξε κι έριξεν αυτού, κι είχε κακό στον νου του.

Και άσβεστη έβαλε φωτιά, για να τους δαπανήσει.

 

ἐννέα τῷ γε ἄνακτι τραπεζῆες κύνες ἦσαν,

καὶ μὲν τῶν ἐνέβαλλε πυρῇ δύο δειροτομήσας,

δώδεκα δὲ Τρώων μεγαθύμων υἱέας ἐσθλοὺς   175

χαλκῷ δηϊόων· κακὰ δὲ φρεσὶ μήδετο ἔργα·

ἐν δὲ πυρὸς μένος ἧκε σιδήρεον ὄφρα νέμοιτο.

 

 

Εβαρυστέναξ’ έπειτα και προς τον φίλον είπε:

 

ᾤμωξέν τ᾽ ἄρ᾽ ἔπειτα, φίλον δ᾽ ὀνόμηνεν ἑταῖρον·

 

«Χαίρε μου, ω Πάτροκλε, και αυτού που ευρίσκεσαι στον Άδη

ότι όλα όσα σου’ταξα τα τελειώνω τώρα.

Αγόρια δώδεκα λαμπρά των ανδρειωμένων Τρώων

το πυρ τα τρώγει όλα με σε, και του πυρός δεν δίδω

τον Πριαμίδην Έκτορα τροφή αλλά των σκύλων.».

 

χαῖρέ μοι ὦ Πάτροκλε καὶ εἰν Ἀΐδαο δόμοισι·

πάντα γὰρ ἤδη τοι τελέω τὰ πάροιθεν ὑπέστην,

δώδεκα μὲν Τρώων μεγαθύμων υἱέας ἐσθλοὺς

τοὺς ἅμα σοὶ πάντας πῦρ ἐσθίει· Ἕκτορα δ᾽ οὔ τι

δώσω Πριαμίδην πυρὶ δαπτέμεν, ἀλλὰ κύνεσσιν.

 

 

Ταύτα φοβέριζε, αλλ’ αυτόν σκυλιά δεν επλησιάζαν

ημέρα νύχτα τα’διωχνεν  η αθάνατη Αφροδίτη

και μ’ άφθαρτο τον ράντιζε τριανταφυλλένιο λαδι

να μη γδαρθεί το σώμα του, ως το’σερνε ο Πηλείδης.

Και μαύρο από τον ουρανόν στην πεδιάδα ο Φοίβος

κατέβασ’ ένα σύννεφο, κι εσκέπασε το μέρος

όλον όσ’ έπιανε ο νεκρός, να μη μπορεί του ηλίου

η δύναμις τα νεύρα του να φρύξει και τα μέλη.

 

ὣς φάτ᾽ ἀπειλήσας· τὸν δ᾽ οὐ κύνες ἀμφεπένοντο,

ἀλλὰ κύνας μὲν ἄλαλκε Διὸς θυγάτηρ Ἀφροδίτη    

ἤματα καὶ νύκτας, ῥοδόεντι δὲ χρῖεν ἐλαίῳ

ἀμβροσίῳ, ἵνα μή μιν ἀποδρύφοι ἑλκυστάζων.

τῷ δ᾽ ἐπὶ κυάνεον νέφος ἤγαγε Φοῖβος Ἀπόλλων

οὐρανόθεν πεδίον δέ, κάλυψε δὲ χῶρον ἅπαντα

ὅσσον ἐπεῖχε νέκυς, μὴ πρὶν μένος ἠελίοιο[1]       190

σκήλει᾽ ἀμφὶ περὶ χρόα ἴνεσιν ἠδὲ μέλεσσιν.

 

 

Αλλ’ η πυρά δεν άναφτε του άψυχου Πατρόκλου,

και τότε άλλο σοφίσθηκεν ο ισόθεος Πηλείδης.

Ανάμερ’ από την πυράν ευχή στους ανέμους,

τον Ζέφυρον και τον Βοριά κι ετάχθηκε θυσίες,

και με χρυσό σπονδίζοντας ποτήρι επαρακάλει

να έλθουν κι έτσι γρήγορα τα ξύλα πάρουν φλόγα

να καταλύσει τους νεκρούς. Και άμ’ άκουσεν η Ίρις

την δέησήν του, εχυθη ευθύς μηνύτρα στους ανέμους.

 

οὐδὲ[2] πυρὴ Πατρόκλου ἐκαίετο τεθνηῶτος·

ἔνθ᾽ αὖτ᾽ ἀλλ᾽ ἐνόησε ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεύς·

στὰς ἀπάνευθε πυρῆς δοιοῖς ἠρᾶτ᾽ ἀνέμοισι

Βορέῃ καὶ Ζεφύρῳ, καὶ ὑπίσχετο ἱερὰ καλά·     195

πολλὰ δὲ καὶ σπένδων χρυσέῳ δέπαϊ λιτάνευεν

ἐλθέμεν, ὄφρα τάχιστα πυρὶ φλεγεθοίατο[3] νεκροί,

ὕλη τε σεύαιτο καήμεναι. ὦκα δὲ Ἶρις

ἀράων ἀΐουσα μετάγγελος ἦλθ᾽ ἀνέμοισιν.

 

 

Εις το τραπέζι εκάθονταν του ορμητικού Ζεφύρου

όλοι μαζί, και ως πάτησε στο πέτρινο κατώφλι

η Ίρις όλη βιαστική, κι εκείνοι αυτού την είδαν

εσηκωθήκαν και καθείς σιμά του την καλούσε.

Κι εκείνη δεν ηθέλησε, «δεν κάθομαι», τους είπε,

«στου Ωκεανού το ρεύμα ευθύς οπίσω θα πηγαίνω,

των Αιθιόπων εις την γην, που σφάζουν εκατόμβες

των αθανάτων, ως κι εγώ το μέρος μου να λάβω.

 

οἳ μὲν ἄρα Ζεφύροιο  δυσαέος[4] ἀθρόοι ἔνδον    

εἰλαπίνην[5] δαίνυντο· θέουσα δὲ Ἶρις ἐπέστη

βηλῷ[6] ἔπι λιθέῳ· τοὶ δ᾽ ὡς ἴδον ὀφθαλμοῖσι

πάντες ἀνήϊξαν, κάλεόν τέ μιν εἰς ἓ ἕκαστος·

ἣ δ᾽ αὖθ᾽ ἕζεσθαι μὲν ἀνήνατο, εἶπε δὲ μῦθον·

οὐχ ἕδος· εἶμι γὰρ αὖτις ἐπ᾽ Ὠκεανοῖο ῥέεθρα     205

Αἰθιόπων ἐς γαῖαν, ὅθι ῥέζουσ᾽ ἑκατόμβας

ἀθανάτοις, ἵνα δὴ καὶ ἐγὼ μεταδαίσομαι ἱρῶν.

 

 

Αλλ’ ο Αχιλλεύς παρακαλεί, και τάζεται θυσίες,

ο Ζέφυρος ο ηχηρός να τρέξει και ο Βορέας

εις την πυράν να δώσετε πνοήν να πάρει φλόγα

εκεί που κείται ο Πάτροκλος π’ όλοι οι Αχαιοί τον κλαίουν.».

 

ἀλλ᾽ Ἀχιλεὺς Βορέην ἠδὲ Ζέφυρον κελαδεινὸν

ἐλθεῖν ἀρᾶται, καὶ ὑπίσχεται ἱερὰ καλά,

ὄφρα πυρὴν ὄρσητε καήμεναι, ᾗ ἔνι κεῖται          210

Πάτροκλος, τὸν πάντες ἀναστενάχουσιν Ἀχαιοί.

 

 

Αυτά’πε και αναχώρησε, κι εκείνοι επεταχθήκαν

με θόρυβον, ταράζοντας τα σύγνεφα έμπροσθέν τους.

Και ως διάβαιναν το πέλαγος απ’ την σφοδρήν πνοήν τους

σηκώνονταν τα κύματα. Και άμ’ έφθασαν στην Τροίαν

έπεσαν μέσα στην πυράν, κι εβρόντα ευθύς η φλόγα.

Και ολονυκτίς απ’ την πυράν, και οι δυο φυσομανώντας

τες φλόγες σήκωναν ψηλά. Και ολόνυκτα ο Πηλείδης

από κρατήρα ολόχρυσο, με δίκουπο ποτήρι

έχυνε χάμου το κρασί κι επότιζε το χώμα,

και την ψυχήν του άμοιρου Πατρόκλου ξεφωνούσε.

 

ἣ μὲν ἄρ᾽ ὣς εἰποῦσ᾽ ἀπεβήσετο, τοὶ δ᾽ ὀρέοντο

ἠχῇ θεσπεσίῃ νέφεα κλονέοντε πάροιθεν.

αἶψα δὲ πόντον ἵκανον ἀήμεναι, ὦρτο δὲ κῦμα

πνοιῇ ὕπο λιγυρῇ· Τροίην δ᾽ ἐρίβωλον ἱκέσθην, 215

ἐν δὲ πυρῇ πεσέτην, μέγα δ᾽ ἴαχε θεσπιδαὲς[7] πῦρ.

παννύχιοι δ᾽ ἄρα τοί γε πυρῆς ἄμυδις[8] φλόγ᾽ ἔβαλλον

φυσῶντες λιγέως· ὃ δὲ πάννυχος ὠκὺς Ἀχιλλεὺς

χρυσέου ἐκ κρητῆρος ἑλὼν δέπας ἀμφικύπελλον

οἶνον ἀφυσσόμενος χαμάδις[9] χέε, δεῦε δὲ γαῖαν       

ψυχὴν κικλήσκων Πατροκλῆος δειλοῖο[10].

 

 

Και ως κλαίει πατέρας καίοντας τα κόκαλα παιδιού του

που νιόγαμπρος απέθανε των άμοιρων γονέων,

όμοια ο Πηλείδης καίοντας τα κόκαλα του φίλου

εστέναζε κι εσέρνονταν τριγύρω εις την πυράν του.

 

ὡς δὲ πατὴρ οὗ παιδὸς ὀδύρεται ὀστέα καίων

νυμφίου, ὅς τε θανὼν δειλοὺς ἀκάχησε τοκῆας,

ὣς Ἀχιλεὺς ἑτάροιο ὀδύρετο ὀστέα καίων,

ἑρπύζων παρὰ πυρκαϊὴν ἁδινὰ στεναχίζων.    225

 

 

Την ώρα οπού προμηνά το φως ο Εωσφόρος

και η χρυσή προβαίν’ Ηώς απ’ τα θαλάσσια βάθη,

η πυρκαϊά μαραίνονταν και έπαυσε η φλόγα.

 

ἦμος δ᾽ ἑωσφόρος εἶσι φόως ἐρέων ἐπὶ γαῖαν,

ὅν τε μέτα κροκόπεπλος ὑπεὶρ ἅλα κίδναται[11] ἠώς,

τῆμος πυρκαϊὴ ἐμαραίνετο, παύσατο δὲ φλόξ.

 

 

Οι άνεμοι στον τόπον τους εγύρισαν και ο πόντος

ο Θράκιος ολοφούσκωτος στο διάβα τους βογγούσε.

Και ανάμερ’ από την πυράν κατάκοπος εσύρθη

ο Αχιλλεύς κι επλάγιασε, κι ύπνος γλυκός τον πήρε.

Και στον Ατρείδη ολόγυρα συνάζονταν οι άλλοι,

και ως έρονταν ο κτύπος των τον έγειρε απ’ τον ύπνον.

Σηκώθη ορθός ο Αχιλλεύς και προς εκείνους είπε:

 

οἳ δ᾽ ἄνεμοι πάλιν αὖτις ἔβαν οἶκον δὲ νέεσθαι

Θρηΐκιον[12] κατὰ πόντον· ὃ δ᾽ ἔστενεν οἴδματι θύων.

Πηλεΐδης δ᾽ ἀπὸ πυρκαϊῆς ἑτέρωσε λιασθεὶς

κλίνθη κεκμηώς, ἐπὶ δὲ γλυκὺς ὕπνος ὄρουσεν[13]·

οἳ δ᾽ ἀμφ᾽ Ἀτρεΐωνα[14] ἀολλέες ἠγερέθοντο·

τῶν μιν ἐπερχομένων ὅμαδος καὶ δοῦπος ἔγειρεν,

ἕζετο δ᾽ ὀρθωθεὶς καί σφεας πρὸς μῦθον ἔειπεν· 235

 

 

«Ατρείδη, των Παναχαιών και σεις οι πολεμάρχοι,

την πυρκαγιάν με το λαμπρό κρασί θα σβήσετ’ όλην

όσο που εβόσκησ’ η φωτιά. Κατόπιν του Πατρόκλου

τα κόκαλα ας συνάξωμε, καλά ξεχωρισμένα.

Και είν’ ευκολογνώριστα, που στης πυράς την μέσην

εκείτονταν και ανάμερα στες άκρες γύρω οι άλλοι

ανάμικτα όλοι εκαίονταν άνδρες ομού και ίπποι.

Κι εκείνα εις στάμνα ολόχρυσην, και διπλωτό κνισάρι

θα θέσωμεν ώσπου κι εγώ να κατεβώ στον Άδην.

 

Ἀτρεΐδη τε καὶ ἄλλοι ἀριστῆες Παναχαιῶν,

πρῶτον μὲν κατὰ πυρκαϊὴν σβέσατ᾽ αἴθοπι οἴνῳ

πᾶσαν, ὁπόσσον ἐπέσχε πυρὸς μένος· αὐτὰρ ἔπειτα

ὀστέα Πατρόκλοιο Μενοιτιάδαο λέγωμεν[15]

εὖ διαγιγνώσκοντες· ἀριφραδέα[16] δὲ τέτυκται[17]·

ἐν μέσσῃ γὰρ ἔκειτο πυρῇ, τοὶ δ᾽ ἄλλοι ἄνευθεν

ἐσχατιῇ καίοντ᾽ ἐπιμὶξ ἵπποι τε καὶ ἄνδρες.

καὶ τὰ μὲν ἐν χρυσέῃ φιάλῃ καὶ δίπλακι δημῷ

θείομεν, εἰς ὅ κεν αὐτὸς ἐγὼν Ἄϊδι κεύθωμαι.

 

 

Και τάφος να του σηκωθεί πολύ τρανός δεν θέλω,

αλλά σωστός ως συνηθούν. Κατόπιν μέγαν άλλον

και υψηλόν θα κάμετε όσοι Αχαιοί στα πλοία

θα ευρεθείτε ζωντανοί κατόπιν από εμένα.».

 

τύμβον δ᾽ οὐ μάλα πολλὸν ἐγὼ πονέεσθαι ἄνωγα,

ἀλλ᾽ ἐπιεικέα τοῖον· ἔπειτα δὲ καὶ τὸν Ἀχαιοὶ

εὐρύν θ᾽ ὑψηλόν τε τιθήμεναι, οἵ κεν ἐμεῖο

δεύτεροι ἐν νήεσσι πολυκλήϊσι λίπησθε.

 

 

Είπε κι εκείνοι εδέχθηκαν τους λόγους του Πηλείδη.

Την πυρκαϊά με το λαμπρό κρασί εσβήσαν όλην,

όσον εβόσκησε η φωτιά, και βαθιά στάκτη εγίνη.

 

ὣς ἔφαθ᾽, οἳ δ᾽ ἐπίθοντο ποδώκεϊ Πηλεΐωνι.

πρῶτον μὲν κατὰ πυρκαϊὴν σβέσαν αἴθοπι οἴνῳ    

ὅσσον ἐπὶ φλὸξ ἦλθε, βαθεῖα δὲ κάππεσε τέφρη·

 

 

Και κλαίοντας τα κόκαλα του αγαπημένου φίλου

εις χρυσήν στάμνα εσύναζαν με διπλωτό κνισάρι,

και εις την σκηνήν τα εσκέπαζαν μ’ ένα λεπτό σινδόνι.

 

κλαίοντες δ᾽ ἑτάροιο ἐνηέος ὀστέα λευκὰ

ἄλλεγον ἐς χρυσέην φιάλην καὶ δίπλακα δημόν,

ἐν κλισίῃσι δὲ θέντες ἑανῷ λιτὶ κάλυψαν·

 

 

Και στην πυράν ολόγυρα του τάφου εσύραν κύκλον,

θεμέλια κτίσαν και σωρό τα χώματα σηκώσαν.

 

τορνώσαντο δὲ σῆμα θεμείλιά τε προβάλοντο  255

ἀμφὶ πυρήν· εἶθαρ δὲ χυτὴν ἐπὶ γαῖαν ἔχευαν,

 

 

ß                                                            à

G

 



[1]Ο ΗΕΛΙΟΣ (ήλιος)  ΔΕΝ ταυτίζεται με τον ΦΟΙΒΟ ΑΠΟΛΛΩΝΑ. [Βλ. και  ΡΑΨΩΔΙΑ  Α, στ. 47,  όπου ο ΦΟΙΒΟΣ περιγράφεται ‘νυκτί εοικώς’].

 

[2]Δηλαδή: ΟΥΤΕ καταστρεφόταν το σώμα του ΕΚΤΟΡΑ, ΟΥΤΕ άναβε  πυρά του ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ (ώστε να καταστραφεί – καεί το σώμα του).

 

[3]Στον ΑΔΗ υπήρχε ο ποταμός ΠΥΡΙΦΛΕΓΕΘΩΝ (πυρι-φλεγέθων)

 

[4]Του ΤΡΟΜΕΡΟΥ (δυσαέως) ΖΕΦΥΡΟΥ (δυτικού άνεμου). Ο επιθ. ορισμός ΔΥΣΑΕΩΣ δείχνει σήμερα την ΔΥΣΗ, το μέρος απ’ όπου ξεκινά ο ΖΕΦΥΡΟΣ.

 

[5]ΕΙΛΑΠΙΝΗ = ΔΕΙΠΝΟ. (ει-λα-πι-νη = δει-π-ν-ο).

 

[6]ΒΗΛΟΣ – δωρ. ΒΑΛΟΣ = κατώφλο. (ΟΥΔΟΣ = κατώφλιο)

 

[7]ΘΕΣΠΙΔΑΕΣ = (από το ρ. ΘΕΣΠΙΖΩ = προφητεύω, χρησμοδοτώ, μαντεύω, διδάσκω, νομοθετώ) = προφητικό, μαντικό. [Για το πυρ υπάρχει και το επίθετο ΑΚΑΜΑΤΟΝ].

 

[8]ΑΜΥΔΙΣ = ταυτοχρόνως, μαζί, την ίδια ώρα.

 

[9]ΧΑΜΑΔΙΣ = στο έδαφος, κατά  γης. (= ΧΑΜΑΖΕ).

 

[10]ΔΕΙΛΟΙΟ = ΤΟΥ  ΑΜΟΙΡΟΥ.

 

[11]ΚΙΔΝΑΜΑΙ = [από ΣΚΙΔΝΑΜΑΙ - ΣΚΕΔΑΝΝΥΜΙ] = διασκορπίζομαι, απλώνομαι.

 

[12]Η βορειοδυτική κατεύθυνση, σε σχέση με την ΤΡΟΙΑ, ήταν η περιοχή της ΘΡΑΚΗΣ.

 

[13]Σε αντίθεση με την προηγούμενη φορά που έπεσε να κοιμηθεί αλλά είδε το ΦΑΝΤΑΣΜΑ του ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ, τώρα κοιμήθηκε ήσυχα.

 

[14]ο ΑΤΡΕΙΔΗΣ - ΑΤΡΕΪΔΗΣ ονομαζόταν και ΑΤΡΕΪΩΝ.

 

[15]ΛΕΓΩΜΕΝ = να συλλέξουμε. (ίσως από αυτό η λέξη ΛΕΓΕΩΝ [σώμα ρωμ. στρατού από 6-7 χιλ. στρατιώτες]).

 

[16]ΑΡΙΦΡΑΔΕΑ = [ από τις λέξεις ΑΡΙ = μόριο επίτασης + ΦΡΑΔΕΟΣ = [φράζω – φραδάζω = γνωρίζω] = είναι εύκολα αναγνωρίσιμα.

 

[17]Έχουν τοποθετηθεί έτσι ώστε είναι εύκολα αναγνωρίσιμα.