ΙΛΙΑΔΟΣ - ΡΑΨΩΔΙΑ Ω΄(στίχοι : 322-439) [Μετάφραση : ΙΑΚΩΒΟΥ ΠΟΛΥΛΑ]
|
|
|
Ανέβη ο γέρος σπουδακτά στο στιλβωτό θρονί του, εκίνησε απ’ το πρόθυρο και απ’ την αυλή τους ίππους. Εμπρός του το τετράκυκλον αμάξι τα μουλάρια τραβούσαν και ο συνετός το κυβερνούσε Ιδαίος. Οπίσ’ ο γέρος ράβδιζε διαβαίνοντας την πόλην τους ίππους του με ορμήν πολλήν. Και όλ’ οι δικοί του εκλαίαν κατόπι του, ως να πήγαινε εκείνος του θανάτου.
|
σπερχόμενος δ᾽ ὃ γεραιὸς ἑοῦ ἐπεβήσετο δίφρου, ἐκ δ᾽ ἔλασε προθύροιο καὶ αἰθούσης ἐριδούπου. πρόσθε μὲν ἡμίονοι ἕλκον τετράκυκλον ἀπήνην, τὰς Ἰδαῖος ἔλαυνε δαΐφρων· αὐτὰρ ὄπισθεν 325 ἵπποι, τοὺς ὃ γέρων ἐφέπων μάστιγι κέλευε καρπαλίμως κατὰ ἄστυ· φίλοι δ᾽ ἅμα πάντες ἕποντο πόλλ᾽ ὀλοφυρόμενοι ὡς εἰ θάνατον δὲ κιόντα.
|
|
Και ότε απ’ την πόλην έφθασαν στην πεδιάδα κάτω, στην Ίλιον κείνοι εγύρισαν, τα τέκνα. Και οι γαμπροί του. Και άμα τους είδε να φανούν εκεί στην πεδιάδα ο μέγας Ζευς από ψηλά τον γέροντα ελυπήθη κι ευθύς εστράφη στον Ερμήν, το αγαπητό παιδί του:
|
οἳ δ᾽ ἐπεὶ οὖν πόλιος κατέβαν, πεδίον δ᾽ ἀφίκοντο, οἳ μὲν ἄρ᾽ ἄψορροι προτὶ Ἴλιον ἀπονέοντο 330 παῖδες καὶ γαμβροί, τὼ δ᾽ οὐ λάθον εὐρύοπα Ζῆν ἐς πεδίον προφανέντε· ἰδὼν δ᾽ ἐλέησε γέροντα, αἶψα δ᾽ ἄρ᾽ Ἑρμείαν υἱὸν φίλον ἀντίον ηὔδα·
|
|
«Ερμή, που τόσον αγαπάς την συντροφιάν του ανθρώπου όσο κανείς άλλος θεός, και ακούεις όποιον θέλεις, κατέβα και τον Πρίαμον στων Αχαιών τα πλοία οδήγα να μην τον ιδεί κανείς ή τον νοήσει από τους άλλους Δαναούς, πριν φθάσει στον Πηλείδην.».
|
Ἑρμεία, σοὶ γάρ τε μάλιστά γε φίλτατόν ἐστιν ἀνδρὶ ἑταιρίσσαι, καί τ᾽ ἔκλυες ᾧ κ᾽ ἐθέλῃσθα, 335 βάσκ᾽ ἴθι καὶ Πρίαμον κοίλας ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν ὣς ἄγαγ᾽, ὡς μήτ᾽ ἄρ τις ἴδῃ μήτ᾽ ἄρ τε νοήσῃ τῶν ἄλλων Δαναῶν, πρὶν Πηλεΐωνα δ᾽ ἱκέσθαι.
|
|
Και άμα τον λόγον άκουσεν ο μέγας Αργοφόνος, τα σάνδαλα αποδέθηκε τα ολόχρυσα, τα ωραία, τ’ άφθαρτα που τον σήκωναν σαν άνεμος επάνω στην γην όλην την άπειρον και στα θαλάσσια πλάτη, το ραβδί πήρε που μ’ αυτό τα βλέμματα κοιμίζει όποιου θνητού θελήσει αυτός και όποιον κοιμάτ’ εγείρει. Μ’ αυτό στα χέρια πεταχτά στην άκρην του Ελλησπόντου, στην Τροίαν έφθασ’ ο Ερμής και στην μορφήν ομοιώθη με αγόρι γενεάς λαμπρής, πόχει το πρώτο χνούδι, καιρός που η νιότη φαίνεται με όσην χάριν έχει.
|
ὣς ἔφατ᾽, οὐδ᾽ ἀπίθησε διάκτορος ἀργεϊφόντης. αὐτίκ᾽ ἔπειθ᾽ ὑπὸ ποσσὶν ἐδήσατο καλὰ πέδιλα 340 ἀμβρόσια χρύσεια, τά μιν φέρον ἠμὲν ἐφ᾽ ὑγρὴν ἠδ᾽ ἐπ᾽ ἀπείρονα γαῖαν ἅμα πνοιῇς ἀνέμοιο· εἵλετο δὲ ῥάβδον, τῇ τ᾽ ἀνδρῶν ὄμματα θέλγει ὧν ἐθέλει, τοὺς δ᾽ αὖτε καὶ ὑπνώοντας ἐγείρει· τὴν μετὰ χερσὶν ἔχων πέτετο κρατὺς ἀργεϊφόντης. αἶψα δ᾽ ἄρα Τροίην τε καὶ Ἑλλήσποντον ἵκανε, βῆ δ᾽ ἰέναι κούρῳ αἰσυμνητῆρι ἐοικὼς πρῶτον ὑπηνήτῃ, τοῦ περ χαριεστάτη ἥβη.
|
|
Και αφού το μνήμα επέρασαν του Ίλου, εσταματήσαν εις το ποτάμι, τ’ άλογα να πιούν και τα μουλάρια. Που ήδη απλώνονταν στην γην της νύκτας το σκοτάδι. Και τον Ερμήν που εσίμωνεν εννόησεν ο κήρυξ, και είπε προς τον Πρίαμον: «Ω Δαρδανίδη, σκέψου. Σκέψις εδώ χρειάζεται. Βλέπω άνθρωπον κοντά μας, θενά μας σφάξει σίγουρα. Κι ευθύς ας ανεβούμε στ’ αμάξι σου να φύγωμεν. Ή και τα γόνατά του πιάνοντας ας προσπέσωμεν ίσως μας ελεήσει.».
|
οἳ δ᾽ ἐπεὶ οὖν μέγα σῆμα παρὲξ Ἴλοιο ἔλασσαν^, στῆσαν ἄρ᾽ ἡμιόνους τε καὶ ἵππους ὄφρα πίοιεν ἐν ποταμῷ· δὴ γὰρ καὶ ἐπὶ κνέφας ἤλυθε γαῖαν. τὸν δ᾽ ἐξ ἀγχιμόλοιο ἰδὼν ἐφράσσατο κῆρυξ Ἑρμείαν, ποτὶ δὲ Πρίαμον φάτο φώνησέν τε· φράζεο Δαρδανίδη· φραδέος νόου ἔργα τέτυκται. ἄνδρ᾽ ὁρόω, τάχα δ᾽ ἄμμε διαρραίσεσθαι ὀΐω. 355 ἀλλ᾽ ἄγε δὴ φεύγωμεν ἐφ᾽ ἵππων, ἤ μιν ἔπειτα γούνων ἁψάμενοι λιτανεύσομεν αἴ κ᾽ ἐλεήσῃ.
|
|
Και ως τ’ άκουσεν ο γέροντας ζαλίσθη από τον τρόμον και ορθές σ’ όλα τα μέλη του οι τρίχες σηκωθήκαν κι έμεινε ακίνητος βουβός. Ήλθε ο θεός σιμά του και από το χέρι έπιασε τον γέροντα και του’πε:
|
ὣς φάτο, σὺν δὲ γέροντι νόος χύτο, δείδιε δ᾽ αἰνῶς, ὀρθαὶ δὲ τρίχες ἔσταν ἐνὶ γναμπτοῖσι μέλεσσι, στῆ δὲ ταφών· αὐτὸς δ᾽ ἐριούνιος ἐγγύθεν ἐλθὼν χεῖρα γέροντος ἑλὼν ἐξείρετο καὶ προσέειπε·
|
|
«Για πού, πατέρα, το κινάς με ίππους και μουλάρια την θείαν νύκτα, οπού οι θεοί γλυκοκοιμούνται όλοι; Και τους ανδρείους Αχαιούς ποσώς δεν εφοβήθης, που εχθροί σου είναι θανάσιμοι και οπού σιμά τους έχεις. Και αν απ’ αυτούς κανείς σε ιδεί μέσα στην μαύρην νύκτα, τόσους να φέρεις θησαυρούς, τι θα αισθανθείς φαντάσου. Νέος δεν είσαι, γέροντας και αυτός ο συνοδός σου, και αν πέσει επάνω σας κανείς, πώς θα του αντισταθείτε ;
|
πῇ πάτερ ὧδ᾽ ἵππους τε καὶ ἡμιόνους ἰθύνεις νύκτα δι᾽ ἀμβροσίην, ὅτε θ᾽ εὕδουσι βροτοὶ ἄλλοι; οὐδὲ σύ γ᾽ ἔδεισας μένεα πνείοντας Ἀχαιούς, οἵ τοι δυσμενέες καὶ ἀνάρσιοι ἐγγὺς ἔασι; 365 τῶν εἴ τίς σε ἴδοιτο θοὴν διὰ νύκτα μέλαιναν τοσσάδ᾽ ὀνείατ᾽ ἄγοντα, τίς ἂν δή τοι νόος εἴη; οὔτ᾽ αὐτὸς νέος ἐσσί, γέρων δέ τοι οὗτος ὀπηδεῖ, ἄνδρ᾽ ἀπαμύνασθαι, ὅτε τις πρότερος χαλεπήνῃ.
|
|
Αλλ΄από εμέ μη φοβηθείς και μάλιστα σιμά σου θα σε φυλάξω, αν χρειασθεί, τι ομοιάζεις του πατρός μου.».
|
ἀλλ᾽ ἐγὼ οὐδέν σε ῥέξω κακά, καὶ δέ κεν ἄλλον 370 σεῦ ἀπαλεξήσαιμι· φίλῳ δέ σε πατρὶ ἐΐσκω.
|
|
Και τότε ο θείος Πρίαμος του απάντησεν ο γέρος:
«Αυτά τωόντι στέκονται, παιδί μου, όπως τα λέγεις, αλλά για με κάποιος θεός το χέρι του έχει υψώσει, που καλοσυναπάντητον μου έστειλε οδοιπόρον, όποιος εισαι, θαυμαστός στην όψη και στο σώμα και συνετός από γονείς, που τους καλοτυχίζω.».
|
τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα γέρων Πρίαμος θεοειδής· οὕτω πῃ τάδε γ᾽ ἐστὶ φίλον τέκος ὡς ἀγορεύεις. ἀλλ᾽ ἔτι τις καὶ ἐμεῖο θεῶν ὑπερέσχεθε χεῖρα, ὅς μοι τοιόνδ᾽ ἧκεν ὁδοιπόρον ἀντιβολῆσαι 375 αἴσιον, οἷος δὴ σὺ δέμας καὶ εἶδος ἀγητός, πέπνυσαί τε νόῳ, μακάρων δ᾽ ἔξεσσι τοκήων.
|
|
Και προς αυτόν ο μηνυτής απάντησε Αργοφόνος:
«Είναι καλά και φρόνιμα, ω γέρε, αυτά που είπες. Αλλ’ αυτό θέλω να μου ειπείς καλά να μου εξηγήσεις, βγάζεις αυτούς τους θησαυρούς από την πόλην έξω εις τόπον ξένον να σταλούν, να είναι ασφαλισμένοι, ή δειλιασμένοι αφήνετε την Ίλιον την αγίαν όλοι, αφού ο πρώτος σας εχάθη πολεμάρχος ο υιός σου, που τους Αχαιούς στην μάχην δεν φοβόταν;»
|
τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε διάκτορος ἀργεϊφόντης· ναὶ δὴ ταῦτά γε πάντα γέρον κατὰ μοῖραν ἔειπες. ἀλλ᾽ ἄγε μοι τόδε εἰπὲ καὶ ἀτρεκέως κατάλεξον,380 ἠέ πῃ ἐκπέμπεις κειμήλια πολλὰ καὶ ἐσθλὰ ἄνδρας ἐς ἀλλοδαποὺς ἵνα περ τάδε τοι σόα μίμνῃ, ἦ ἤδη πάντες καταλείπετε Ἴλιον ἱρὴν δειδιότες· τοῖος γὰρ ἀνὴρ ὤριστος ὄλωλε σὸς πάϊς· οὐ μὲν γάρ τι μάχης ἐπιδεύετ᾽ Ἀχαιῶν.
|
|
Και ο γέρος του αποκρίθηκεν: «Ω θαυμαστέ, ποιος είσαι, ποίοι θνητοί σ’ εγέννησαν, εσύ που τόσ’ ωραία μου είπες για τον θάνατον του άμοιρου παιδιού μου;»
|
τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα γέρων Πρίαμος θεοειδής· τίς δὲ σύ ἐσσι φέριστε τέων δ᾽ ἔξεσσι τοκήων; ὥς μοι καλὰ τὸν οἶτον ἀπότμου παιδὸς ἔνισπες.
|
|
Σ’ αυτόν απάντησε ο θεός: «Με δοκιμάζεις, γέρε, και για τον θείον Έκτορα που μ’ ερωτάς, λογιάζω. Πολλές φορές στον πόλεμον, όπου δοξάζοντ’ άνδρες τον είδα με τα μάτια μου, και οπόταν προς τα πλοία εκυνηγούσε κι έσφαζε τα πλήθη των Αργείων.
|
τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε διάκτορος ἀργεϊφόντης· πειρᾷ ἐμεῖο γεραιὲ καὶ εἴρεαι Ἕκτορα δῖον. 390 τὸν μὲν ἐγὼ μάλα πολλὰ μάχῃ ἔνι κυδιανείρῃ ὀφθαλμοῖσιν ὄπωπα, καὶ εὖτ᾽ ἐπὶ νηυσὶν ἐλάσσας Ἀργείους κτείνεσκε δαΐζων ὀξέϊ χαλκῷ·
|
|
Μακρόθεν τον θαυμάζαμεν εμείς ότι ο Πηλείδης μας εκρατούσε, απ’ τον καιρόν που εθύμωσε του Ατρείδη. Ότ’ είμαι εκείνου ακόλουθος φερμένος σ’ ένα πλοίο. Το γένος είμαι Μυρμιδών, μ’ εγέννησε ο Πολύκτωρ, άνθρωπος είναι πάμπλουτος και αυτός, ως είσαι, γέρος. Κι εγώ είμαι ο νεώτερος από τα εφτά παιδιά του. Και να’λθω εδώ στον πόλεμον μου έλαχεν ο κλήρος. Στην πεδιάδα εκίνησα προτώρ’ από τες πρύμνες ότ’ οι Αχαιοί το χάραμα την πόλην θα κτυπήσουν. Αγανακτούν που κάθονται και λαχταρούν την μάχην και οι βασιλείς δεν δύνανται να τους κρατήσουν πλέον.».
|
ἡμεῖς δ᾽ ἑσταότες θαυμάζομεν· οὐ γὰρ Ἀχιλλεὺς εἴα μάρνασθαι κεχολωμένος Ἀτρεΐωνι. 395 τοῦ γὰρ ἐγὼ θεράπων, μία δ᾽ ἤγαγε νηῦς εὐεργής· Μυρμιδόνων δ᾽ ἔξειμι, πατὴρ δέ μοί ἐστι Πολύκτωρ. ἀφνειὸς μὲν ὅ γ᾽ ἐστί, γέρων δὲ δὴ ὡς σύ περ ὧδε, ἓξ δέ οἱ υἷες ἔασιν, ἐγὼ δέ οἱ ἕβδομός εἰμι· τῶν μέτα παλλόμενος κλήρῳ λάχον ἐνθάδ᾽ ἕπεσθαι. νῦν δ᾽ ἦλθον πεδίον δ᾽ ἀπὸ νηῶν· ἠῶθεν γὰρ θήσονται περὶ ἄστυ μάχην ἑλίκωπες Ἀχαιοί. ἀσχαλόωσι γὰρ οἵδε καθήμενοι, οὐδὲ δύνανται ἴσχειν ἐσσυμένους πολέμου βασιλῆες Ἀχαιῶν.
|
|
Σ’ αυτόν ο γέρος Πρίαμος απάντησεν ο θείος:
«Κι εάν εσύ ακόλουθος του Αχιλλέως είσαι, ειπέ μου τώρα καθαρά να μάθω αν εις τες πρύμνες ο υιός μου ακόμα σώζεται, ή αν κομματιασμενον εις τα σκυλιά του σπάραγμα τον έριξε ο Πηλείδης;»
|
τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα γέρων Πρίαμος θεοειδής· 405 εἰ μὲν δὴ θεράπων Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος εἴς, ἄγε δή μοι πᾶσαν ἀληθείην κατάλεξον, ἢ ἔτι πὰρ νήεσσιν ἐμὸς πάϊς, ἦέ μιν ἤδη ᾗσι κυσὶν μελεϊστὶ ταμὼν προύθηκεν Ἀχιλλεύς.
|
|
Και προς αυτόν ο μηνυτής απάντησε ο Αργοφόνος:
«Ω γέρε, μήτε όρνεα τον φάγαν μήτε σκύλοι, ακόμη κείτεται σιμά στην πρύμνην του Αχιλλέως. Κι έφεξ’ η δωδεκάτη αυγή στο λείψανό του επάνω και όμως αυτό δεν σέπεται, σκουλήκια δεν τον τρώγουν που δαπανούν τα σώματα που έκαψεν ο Άρης.
|
τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε διάκτορος ἀργεϊφόντης· 410 ὦ γέρον οὔ πω τόν γε κύνες φάγον οὐδ᾽ οἰωνοί, ἀλλ᾽ ἔτι κεῖνος κεῖται Ἀχιλλῆος παρὰ νηῒ αὔτως ἐν κλισίῃσι· δυωδεκάτη* δέ οἱ ἠὼς κειμένῳ, οὐδέ τί οἱ χρὼς σήπεται, οὐδέ μιν εὐλαὶ ἔσθουσ᾽, αἵ ῥά τε φῶτας ἀρηϊφάτους κατέδουσιν.
|
|
Τον σέρνει, αλήθεια, ολόγυρα στου φίλου του τον τάφον την κάθε αυγήν απόνετα και δεν τον ασχημίζει. Ο ίδιος αν τον έβλεπες, θα εθαύμαζες πως είναι δροσερός όλος καθαρός από το μαύρον αίμα. Παντού καλός, και θα’βλεπες κλεισμένες τες πληγές του, που ήσαν πολλές ότι πολλοί του εκέντησαν το σώμα. Τόσο πονούν οι μάκαρες θεοί για τον υιόν σου, νεκρόν ακόμη, ότι πολύ τον αγαπούσαν όλοι.».
|
ἦ μέν μιν περὶ σῆμα ἑοῦ ἑτάροιο φίλοιο ἕλκει ἀκηδέστως ἠὼς ὅτε δῖα φανήῃ, οὐδέ μιν αἰσχύνει· θηοῖό κεν αὐτὸς ἐπελθὼν οἷον ἐερσήεις κεῖται, περὶ δ᾽ αἷμα νένιπται, οὐδέ ποθι μιαρός· σὺν δ᾽ ἕλκεα πάντα μέμυκεν 420 ὅσσ᾽ ἐτύπη· πολέες γὰρ ἐν αὐτῷ χαλκὸν ἔλασσαν. ὥς τοι κήδονται μάκαρες θεοὶ υἷος ἑῆος καὶ νέκυός περ ἐόντος, ἐπεί σφι φίλος περὶ κῆρι.
|
|
Στα λόγια τούτα εχάρηκεν ο γέρος και αποκρίθη:
|
ὣς φάτο, γήθησεν δ᾽ ὃ γέρων, καὶ ἀμείβετο μύθῳ·
|
|
«Παιδί μου, ιδού πώς ωφελεί τα δώρα οπού τους πρέπουν εις τους θεούς να δίδωμεν, ως έκανεν ο υιός μου, που στην εστίαν του ποτέ δεν τους ελησμονούσε και ιδού τον εθυμήθηκαν αυτοί και πεθαμένον και τώρα δέξου, αν μ’ αγαπάς τ’ όμορφο αυτό ποτήρι. Σώσε με, και με των θεών το χέρι οδήγησέ με απείρακτος εις την σκηνήν να φθάσω του Αχιλλέως.».
|
ὦ τέκος, ἦ ῥ᾽ ἀγαθὸν καὶ ἐναίσιμα δῶρα διδοῦναι ἀθανάτοις, ἐπεὶ οὔ ποτ᾽ ἐμὸς πάϊς, εἴ ποτ᾽ ἔην γε, λήθετ᾽ ἐνὶ μεγάροισι θεῶν οἳ Ὄλυμπον ἔχουσι· τώ οἱ ἀπεμνήσαντο καὶ ἐν θανάτοιό περ αἴσῃ. ἀλλ᾽ ἄγε δὴ τόδε δέξαι ἐμεῦ πάρα καλὸν ἄλεισον, αὐτόν τε ῥῦσαι, πέμψον δέ με σύν γε θεοῖσιν, 430 ὄφρά κεν ἐς κλισίην Πηληϊάδεω ἀφίκωμαι.
|
|
Σ’ αυτόν απάντησε ο θεός : «Ω γέρε, εμέ τον νέον να ξελογιάσεις προσπαθείς. Αλλά δεν θα με πείσεις δώρ’ από σένα να δεχθώ κρυφά από τον Πηλείδην. Φόβον του έχει τρομερόν και σέβας η καρδιά μου και αν λάβω δώρ’ απόκρυφα φοβούμαι μήπως πάθω. Αλλά πιστός σου οδηγός στερεάς ή και θαλάσσης και ως τ’ Άργος το εξακουστό θα γίνω αν είναι χρεία. Και αν μ’ έχεις εις το πλάγι σου μη φοβηθείς κανέναν.».
|
τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε διάκτορος ἀργεϊφόντης· πειρᾷ ἐμεῖο γεραιὲ νεωτέρου, οὐδέ με πείσεις, ὅς με κέλῃ σέο δῶρα παρὲξ Ἀχιλῆα δέχεσθαι. τὸν μὲν ἐγὼ δείδοικα καὶ αἰδέομαι περὶ κῆρι 435 συλεύειν, μή μοί τι κακὸν μετόπισθε γένηται. σοὶ δ᾽ ἂν ἐγὼ πομπὸς καί κε κλυτὸν Ἄργος[1] ἱκοίμην, ἐνδυκέως ἐν νηῒ θοῇ ἢ πεζὸς ὁμαρτέων· οὐκ ἄν τίς τοι πομπὸν ὀνοσσάμενος μαχέσαιτο.
|
[1]Ενώ είναι με τον στρατό του Αχιλλέα, ο νέος (Ερμής) λέει στον Πρίαμο πως μπορεί να τον πάει μέχρι το Άργος, το κράτος δηλαδή του Αγαμέμνονα.
^ Ο τάφος του Ιλου ήταν, ως φαίνεται, σημείο εισόδου-εξόδου της Τροίας. Βλ. και ΡΑΨΩΔΙΑ Κ, στ. 415, ΡΑΨΩΔΙΑ Λ, στ. 166, Λ, στ. 372.
* 12 ημέρες έχουν περάσει από τον θάνατο του Εκτορα. [Ο Δίας είχε αποφασίσει να ειδοποιήσει τον Πρίαμο να πάρει με λύτρα το νεκρό σώμα του γιου του την ενάτη ημέρα αφ’ ότου άρχισαν να μαλλώνουν οι θεοί για το φέρσιμο του Αχιλλέα απέναντι στον νεκρό (βλ. ΡΑΨΩΔΙΑ Ω, στ. 107). Θα πρέπει να συμπεράνουμε πως είτε οι θεοί άρχισαν να αγανακτούν την 3η ημέρα μετά τον θάνατο του Εκτορα, ή ο Πρίαμος άργησε να 3 ημέρες να ξεκινήσει από το παλάτι του για να πάει στον Αχιλλέα].