Ἡράκλειτος

30. Η παραδοσιακή απόδοση αυτού του αποσπάσματος του δίνει την εξής έννοια: ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου κάνει την ειμαρμένη του. Ο Χάιντεγκερ βλέπει σ' αυτήν την ερμηνεία μια κοινοτοπία δίχως σημασία που περιφρονεί την ετυμολογία. Ο Χάιντεγκερ δικαίως τονίζει ότι η πρώτη έννοια της λέξης ἦθος δεν είναι χαρακτήρας, αλλά κατοικία· μεταφράζει λοιπόν το απόσπασμα του Ηράκλειτου ως εξής: Ο άνθρωπος κατοικεί, για το ότι είναι άνθρωπος, μέσα στην εγγύτητα του θείου (βλ. Heidegger, Lettre sur l' humanisme, Paris 1964, σελ. 145).

31. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς διαβάζει αυτό το κείμενο σε σχέση με το δικό του χριστιανισμό και κατανοεί ότι όλοι εκείνοι που τραγουδούν για το Διόνυσο και επιδίδονται σε επονείδιστες τελετές θα πάνε στην κόλαση και θα κριθούν από τον Άδη. Χρησιμοποιήσαμε στην προκαταρτική μας μελέτη κάποια από τα συμπεράσματα του Α. Delatte από το έργο του Les conceptions de l' enthousiasme chez les philosophes presocratiques, Paris 1934.

32. Κείμενο άκρως παραφθαρμένο. Ο Κ. Reinhardt σκέφτεται ότι αυτό το απόσπασμα δημιουργήθηκε από δυο αποσπάσματα που ο Ιππόλυτος, στον οποίο βρίσκεται αυτό το κείμενο, ένωσε για κακή τύχη με το και· το πρώτο απόσπασμα είναι ίσως μια επιβεβαίωση της ανάστασης της σάρκας, το δεύτερο περιέχει ίσως την ιδέα ότι ο θεός είναι η αιτία της ανάστασης. Καταλάβαμε επίσης ότι ήρωες ορθώνονται μπροστά στον Άδη που είναι εκεί και βασιλεύουν, κάτω από τη γη, ως φύλακες. Ο Diels σκέφτεται ότι πρόκειται για μύστες που ανορθώνονται από τη λάσπη και το σκότος μπροστά στο άγαλμα του θεού και αποκτούν έτσι το βαθμό του φύλακα.

33. Σύμφωνα με τον Αναστάσιο Ν. Ζούμπο, το πρώτο μέρος του αποσπάσματος είναι ένας υπαινιγμός για τον κόσμο του ονείρου που δεν είναι παρά απάτη· το δεύτερο μέρος του αποσπάσματος σημαίνει ότι “ο άνθρωπος, τόσο στην κατάσταση του ύπνου όσο και στην κατάσταση του ξύπνιου, συμμετέχει στο θάνατο δια της απόλυτης άγνοιας μέσα στην οποία βρίσκεται πάντοτε” (Α.Ν. Zoumpos, Interpretation philosophique du vingt-sixieme fragment d' Heraclite, στο Revue des Etudes Grecques, τόμος LIΧ-LΧ, 1946-47, σελ. 1).

34. Ο Ludwig Binswanger αφιέρωσε ενδιαφέρουσες αναλύσεις σ' αυτό το απόσπασμα του Ηράκλειτου. Ο ονειροπόλος ζει στο δικό του κόσμο όπου βρίσκεται βυθισμένος μέσα στην έκσταση ή μέσα στα βάσανα. Εκείνοι που ονειροπολούν αγνοούν το τι κάνουν σε κατάσταση ξύπνιου, όπως ξεχνούν τι κάνουν μέσα στον ύπνο· η επαγρύπνιση είναι η αφύπνιση εκτός της ατομικής σκέψης σύμφωνα με τους κανόνες του παγκόσμιου Λόγου, ονειρευόμαστε γιατί δεν είμαστε σε συνάρτηση με το όλο. Η γνώση ενός πράγματος το οποίο ξέρω μόνον εγώ, είναι ακριβώς, σύμφωνα με μια παρατήρηση του Χέγκελ, αυτό που ονομάζεται όνειρο. “Ονειρεύομαι”, λέει ο Binswanger, σημαίνει: “Δεν ξέρω τι μου συμβαίνει”. Μέσα σ' αυτό το πρώτο πρόσωπο, εμφανίζεται ξανά, πράγματι, το άτομο, ο Quisque, ο Έκαστος όχι σαν αυτός που ονειρεύεται, αλλά σαν αυτός στον οποίο το όνειρο παρουσιάζεται “δίχως αυτός να ξέρει πως”. Και αυτό το άτομο, εδώ, δεν είναι άλλο από το ίδιο με την έννοια της αριθμητικής ταυτότητας του προσώπου (Καντ), μια ένδειξη καθαρά τυπική, αποστερημένη ουσίας, το παίγνιο της ζωής μέσα στην άνοδο ή την πτώση, του φλοισβίσματος της θάλασσας και της σιγής του θανάτου, της σπινθηροβόλησης των χρωμάτων στον ήλιο και της νύχτας της σκιάς, της μεγαλειώδους μορφής του πουλιού που πετά στους αιθέρες και των ριγμένων ακατάστατα στο πάτωμα αποσπασμάτων είναι το παίγνιο της ελκυστικής μορφής του νεαρού κοριτσιού, του αρώματος των γαρύφαλων, του πτώματος του πεσμένου πουλιού, του δυνατού και τρομερού όρνιου και του τρυφερού περιστεριού. Ένα άτομο βγαίνει απ' αυτήν την αριθμητική ταυτότητα για να γίνει ένα αυτό το ίδιο ή ακόμη το Άτομο, ο άγρυπνος άνθρωπος ξεπηδά από τον ονειροπόλο τη στιγμή που αποφασίζει, όχι μόνο να θέλει να γνωρίζει αυτό που του συμβαίνει, αλλά επίσης να επέμβει “αυτός ο ίδιος” μέσα στην πορεία του γεγονότος, να εισάγει στη ζωή που ανυψώνεται και πέφτει, τη συνέχεια και τη συνέπεια. “Εκείνη μόνο τη στιγμή κάνει κάτι”, (L. Binswanger, Le reve et l' existence, Paris 1954, σελ. 179-192.)