ΙΛΙΑΔΟΣ  -  ΡΑΨΩΔΙΑ  Λ΄

(στίχοι  : 1-121)

[Μετάφραση : ΙΑΚΩΒΟΥ  ΠΟΛΥΛΑ]

Του γέρου αφήνει Τιθωνού το πλάγ’ η χρυσωμένη

Ηώς να φέρη των θεών το φως και των ανθρώπων.

Κι έστελνε ο Ζευς την Έριδα στων Αχαιών τα πλοία

κι είχε στο χέρι το φρικτό σημάδι του πολέμου.

Εστήθη στο θεόρατο καράβι του Οδυσσέως,

ἠὼς δ᾽ ἐκ λεχέων παρ᾽ ἀγαυοῦ Τιθωνοῖο*

ὄρνυθ᾽, ἵν᾽ ἀθανάτοισι φόως φέροι ἠδὲ βροτοῖσι·

Ζεὺς δ᾽ Ἔριδα προΐαλλε θοὰς ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν

ἀργαλέην, πολέμοιο τέρας μετὰ χερσὶν ἔχουσαν.

στῆ δ᾽ ἐπ᾽ Ὀδυσσῆος μεγακήτεϊ νηῒ μελαίνῃ,       5

που ήταν στην μέσην, και η φωνή και στα δυο μερ’ ηχούσε,

και εις τες σκηνές του Αίαντος του Τελαμωνιάδη

και στου Αχιλλέως, που ακρινά τα πλοία τους εστήσαν,

θαρρώντας εις την ρώμην τους και εις την ανδραγαθίαν.

Εκείθεν έσυρε η θεά δεινήν φωνήν μεγάλην,

κι εφύσησε στων Αχαιών τα στήθη την ανδρείαν,

να πολεμούν, να μάχωνται και παύσιν να μη θέλουν.

ἥ ῥ᾽ ἐν μεσσάτῳ ἔσκε γεγωνέμεν ἀμφοτέρωσε,

ἠμὲν ἐπ᾽ Αἴαντος κλισίας Τελαμωνιάδαο

ἠδ᾽ ἐπ᾽ Ἀχιλλῆος, τοί ῥ᾽ ἔσχατα νῆας ἐΐσας

εἴρυσαν ἠνορέῃ πίσυνοι καὶ κάρτεϊ χειρῶν

ἔνθα στᾶσ᾽ ἤϋσε θεὰ μέγα τε δεινόν τε                 10

ὄρθι᾽, Ἀχαιοῖσιν δὲ μέγα σθένος ἔμβαλ᾽ ἑκάστῳ

καρδίῃ ἄληκτον πολεμίζειν ἠδὲ μάχεσθαι.

Και αγάπησαν τον πόλεμον σφοδρότερα ή να γύρουν

με τα βαθιά καράβια τους στην ποθητήν πατρίδα.

Κι εβόησε των Αχαιών ν’ αρματωθούν ο Ατρείδης.

Και με χαλκόν αστραφτερόν ο ίδιος οπλιζόταν.

Τα σκέλη πρώτα με λαμπρές κνημίδες έζωσ’ όλα

όπου εθηλυκώνονταν με ολάργυρες περόνες.

τοῖσι δ᾽ ἄφαρ πόλεμος γλυκίων γένετ᾽ ἠὲ νέεσθαι

ἐν νηυσὶ γλαφυρῇσι φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν.

Ἀτρεΐδης δ᾽ ἐβόησεν ἰδὲ ζώννυσθαι ἄνωγεν        15

Ἀργείους· ἐν δ᾽ αὐτὸς ἐδύσετο νώροπα*χαλκόν.

κνημῖδας μὲν πρῶτα περὶ κνήμῃσιν ἔθηκε

καλὰς ἀργυρέοισιν ἐπισφυρίοις ἀραρυίας·

Το στήθος σκέπασ’ έπειτα με θώρακα οπού δώρον

φιλοξενίας άλλοτε του έδωκε ο Κινύρας,

ότι το μέγα άκουσμα στην Κύπρον είχε φθάσει

που αρμένιζαν οι Αχαιοί ν’ ανέβουν εις την Τροίαν.

Όθεν εφιλοδώρησεν αυτός τον βασιλέα

και δώδεκα είχε ο θώρακας κλωστές από χρυσάφι,

δέκ’ από μαύρον χάλυβα κι είκοσι κασσιτέρου.

δεύτερον αὖ θώρηκα περὶ στήθεσσιν ἔδυνε,

τόν ποτέ οἱ Κινύρης δῶκε ξεινήϊον εἶναι.             20

πεύθετο γὰρ Κύπρον δὲ μέγα κλέος οὕνεκ᾽ Ἀχαιοὶ

ἐς Τροίην νήεσσιν ἀναπλεύσεσθαι ἔμελλον·

τοὔνεκά οἱ τὸν δῶκε χαριζόμενος βασιλῆϊ.

τοῦ δ᾽ ἤτοι δέκα οἶμοι ἔσαν μέλανος κυάνοιο,

δώδεκα δὲ χρυσοῖο καὶ εἴκοσι κασσιτέροιο·         25

Και δράκοντες χαλυβικοί τρεις από κάθε μέρος

ως τον λαιμόν απλώνονταν, ως Ίριδες, που ο Δίας

σταίνει στα νέφη φοβερό σημάδι στους ανθρώπους.

Και από τους ώμους κρέμασε το ξίφος, που η λαβή του

άστραπτε χρυσοκόμπωτη κι είχε αργυρήν την θήκην,

με κρεμαστάρια ολόχρυσα καλά συναρμοσμένην.

κυάνεοι δὲ δράκοντες ὀρωρέχατο προτὶ δειρὴν

τρεῖς ἑκάτερθ᾽  ἴρισσιν ἐοικότες, ἅς τε Κρονίων

ἐν νέφεϊ στήριξε, τέρας μερόπων ἀνθρώπων.

ἀμφὶ δ᾽ ἄρ᾽ ὤμοισιν βάλετο ξίφος· ἐν δέ οἱ ἧλοι

χρύσειοι πάμφαινον, ἀτὰρ περὶ κουλεὸν ἦεν       30

ἀργύρεον χρυσέοισιν ἀορτήρεσσιν ἀρηρός.

Κι εύμορφην, πολυδαίδαλην, σκέπην ανδρών, ασπίδα

επήρε, και την έζωναν χάλκινοι κύκλοι δέκα.

Κι είκοσιν ήσαν ομφαλοί λαμπροί του κασσιτέρου

λευκοί κι ένας χαλύβδινος εμαύριζε στην μέσην.

Στον γύρον ήταν η Γοργώ με τ’ άγριο κοίταγμά της

τρομακτικόν και ολόγυρα με την Φυγήν ο Φόβος.

ἂν δ᾽ ἕλετ᾽ ἀμφιβρότην πολυδαίδαλον ἀσπίδα θοῦριν

καλήν, ἣν πέρι μὲν κύκλοι δέκα χάλκεοι ἦσαν,

ἐν δέ οἱ ὀμφαλοὶ ἦσαν ἐείκοσι κασσιτέροιο

λευκοί, ἐν δὲ μέσοισιν ἔην μέλανος κυάνοιο.           35

τῇ δ᾽ ἐπὶ μὲν Γοργὼβλοσυρῶπις ἐστεφάνωτο

δεινὸν δερκομένη, περὶ δὲ Δεῖμός τε Φόβος τε.

Τον τελαμώνα είχε αργυρόν. Και δράκοντας επάνω

εστρέφετο από χάλυβα, και τρεις από τον μόνον

λαιμόν φυτρώνουν κεφαλές αντίστροφα γυρμένες.

Με κράνος τετραφάληρον την κεφαλήν του σκέπει

και με την χήτην σείετο φρικτός επάν’ ο λόφος.

τῆς δ᾽ ἐξ ἀργύρεος τελαμὼν ἦν· αὐτὰρ ἐπ᾽ αὐτοῦ

κυάνεος ἐλέλικτο δράκων, κεφαλαὶ δέ οἱ ἦσαν

τρεῖς ἀμφιστρεφέες ἑνὸς αὐχένος ἐκπεφυυῖαι.      40

κρατὶ δ᾽ ἐπ᾽ ἀμφίφαλον κυνέην θέτο τετραφάληρον

ἵππουριν· δεινὸν δὲ λόφος καθύπερθεν ἔνευεν.

Επήρε δυο κοφτερά κοντάρια χαλκοφόρα

κι η λάμψις απ’ τες άκρες των κτυπούσε στον αιθέρα.

Τότ’ εβροντήσαν η Αθηνά κι η Ήρα να τιμήσουν

των πολυχρύσων Μυκηνών  τον μέγαν βασιλέα.

εἵλετο δ᾽ ἄλκιμα δοῦρε δύω κεκορυθμένα χαλκῷ

ὀξέα· τῆλε δὲ χαλκὸς ἀπ᾽ αὐτόφιν οὐρανὸν εἴσω

λάμπ᾽· ἐπὶ δ᾽ ἐγδούπησαν Ἀθηναίη τε καὶ Ἥρη  45

τιμῶσαι βασιλῆα πολυχρύσοιο Μυκήνης.

Τότε τους κυβερνήτας των παράγγειλαν να στήσουν

με καλήν τάξιν έμπροσθεν του χάντακος τ’ αμάξια,

και αρματωμένοι αυτοί πεζοί με ορμήν επροχωρούσαν

και αλαλαγμός απέραντος το χάραμ’ ακουόνταν.

Και πρώτοι επαρατάχθηκαν και από σιμά κατόπιν

ακολουθούσαν οι ιππείς και τάραχον ο Δίας

ολέθριον εσήκωσε κι αιματωμένην δρόσον

απ’ τον αιθέρα εστάλαζεν, ότ’ είχε αποφασίσει

πολλές γενναίες κεφαλές να στείλει μές στον Άδη.

ἡνιόχῳ μὲν ἔπειτα ἑῷ ἐπέτελλεν ἕκαστος

ἵππους εὖ κατὰ κόσμον ἐρυκέμεν αὖθ᾽ ἐπὶ τάφρῳ,

αὐτοὶ δὲ πρυλέες σὺν τεύχεσι θωρηχθέντες

ῥώοντ᾽· ἄσβεστος δὲ βοὴ γένετ᾽ ἠῶθι πρό.          50

φθὰν δὲ μέγ᾽ ἱππήων ἐπὶ τάφρῳ κοσμηθέντες,

ἱππῆες δ᾽ ὀλίγον μετεκίαθον· ἐν δὲ κυδοιμὸν

ὦρσε κακὸν Κρονίδης, κατὰ δ᾽ ὑψόθεν ἧκεν ἐέρσας

αἵματι μυδαλέας ἐξ αἰθέρος, οὕνεκ᾽ ἔμελλε

πολλὰς ἰφθίμους κεφαλὰς Ἄϊδι προϊάψειν.           55

Αλλά τους Τρώας έστησε στον όχθον του πεδίου

ο μέγας Έκτωρ και μ’ αυτόν ο θείος Πολυδάμας,

ο Αινείας οπού εδόξαζαν ωσάν θεόν οι Τρώες

ο Αγήνωρ με τον Πόλυβον, οι τρεις Αντηνορίδες,

ο Ακάμας νέος πόμοιαζεν εις τους επουρανίους.

Τρῶες δ᾽ αὖθ᾽ ἑτέρωθεν ἐπὶ θρωσμῷ πεδίοιο

Ἕκτορά τ᾽ ἀμφὶ μέγαν καὶ ἀμύμονα Πουλυδάμαντα[1]

Αἰνείαν θ᾽, ὃς Τρωσὶ θεὸς ὣς τίετο δήμῳ,

τρεῖς τ᾽ Ἀντηνορίδας Πόλυβον καὶ Ἀγήνορα δῖον

ἠΐθεόν τ᾽ Ἀκάμαντ᾽ ἐπιείκελον ἀθανάτοισιν.        60

Και ο Έκτωρ μ’ ολοστρόγγυλην ασπίδα επρομαχούσε.

Και ως απ’ τα νέφη ολόφωτο  τ’ ολέθριο αστέρι λάμπει

κι έπειτα πάλι χάνεται στα σκιοφόρα νέφη,

και ο Έκτωρ πότ’ εφαίνετο στους πρώτους να προστάζει,

και πότε εις τους υστερινούς, και στ’ άρματά του όλος

έλαμπεν ως η αστραπή του αιγιδοφόρου Δία.

Ἕκτωρ δ᾽ ἐν πρώτοισι φέρ᾽ ἀσπίδα πάντοσ᾽ ἐΐσην,

οἷος δ᾽ ἐκ νεφέων ἀναφαίνεται οὔλιος ἀστὴρ

παμφαίνων, τοτὲ δ᾽ αὖτις ἔδυ νέφεα σκιόεντα,

ὣς Ἕκτωρ ὁτὲ μέν τε μετὰ πρώτοισι φάνεσκεν,

ἄλλοτε δ᾽ ἐν πυμάτοισι κελεύων· πᾶς δ᾽ ἄρα χαλκῷ

λάμφ᾽ ὥς τε στεροπὴ πατρὸς Διὸς αἰγιόχοιο.

Και όπως αντίκρυ θερισταί, σ’ αγρόν ανδρός πλουσίου

μέσα στην ίσιαν αυλακιά θερίζουν προχωρώντας

κριθάρ’ ή σίτον και οι χεριές πυκνές οπίσω πέφτουν,

έτσι αντιμέτωποι με ορμήν οι Δαναοί και οι Τρώες

φονεύαν και την άνανδρην φυγήν στον νουν δεν είχαν.

οἳ δ᾽, ὥς τ᾽ ἀμητῆρες ἐναντίοι ἀλλήλοισιν

ὄγμον ἐλαύνωσιν ἀνδρὸς μάκαρος κατ᾽ ἄρουραν

πυρῶν ἢ κριθῶν· τὰ δὲ δράγματα ταρφέα πίπτει·

ὣς Τρῶες καὶ Ἀχαιοὶ ἐπ᾽ ἀλλήλοισι θορόντες    70

δῄουν, οὐδ᾽ ἕτεροι  μνώοντ᾽ ὀλοοῖο φόβοιο.

Η μάχ’  ήτο ισοκέφαλη. Και αυτούς που ως λύκοι αφρίζαν

η Έρις η πολύθρηνος εχαίρετο να βλέπει.

Ότι αυτή μόνη των θεών  παράστεκε στην μάχην.

Άλλος δεν παρευρίσκετο θεός αλλά καθίζαν

στα μέγαρά τους ήσυχοι, κει που καθένας είχε

λαμπρήν την κατοικίαν του στες φάραγγες του Ολύμπου.

ἴσας δ᾽ ὑσμίνη κεφαλὰς ἔχεν, οἳ δὲ λύκοι ὣς

θῦνον· Ἔρις δ᾽ ἄρ᾽ ἔχαιρε πολύστονος εἰσορόωσα·

οἴη γάρ ῥα θεῶν παρετύγχανε μαρναμένοισιν,

οἳ δ᾽ ἄλλοι οὔ σφιν πάρεσαν θεοί, ἀλλὰ ἕκηλοι   75

σφοῖσιν ἐνὶ μεγάροισι καθήατο, ἧχι ἑκάστῳ

δώματα καλὰ τέτυκτο κατὰ πτύχας Οὐλύμποιο.

Και όλοι τον μαυρονέφελον Κρονίδη εκατακρέναν,

ότι να δώση εβούλετο την δόξαν εις τους Τρώας.

Αλλά δεν τους ελόγιαζεν ο ύψιστος πατέρας

κι εκάθιζε υπερήφανος ανάμερ’ απ’ τους άλλους,

τους Τρώας και τους Αχαιούς, την πόλιν και τα πλοία

και του χαλκού τες αστραψιές θωρώντας και τους φόνους.

πάντες δ᾽ ᾐτιόωντο κελαινεφέα Κρονίωνα

οὕνεκ᾽ ἄρα Τρώεσσιν ἐβούλετο κῦδος ὀρέξαι.

τῶν μὲν ἄρ᾽ οὐκ ἀλέγιζε πατήρ· ὃ δὲ νόσφι λιασθεὶς

τῶν ἄλλων ἀπάνευθε καθέζετο κύδεϊ γαίων

εἰσορόων Τρώων τε πόλιν καὶ νῆας Ἀχαιῶν

χαλκοῦ τε στεροπήν, ὀλλύντάς τ᾽ ὀλλυμένους τε.

Και όσο ήταν αυγή και τ’ άγιο φως αύξαινε της ημέρας,

έπεφταν και των δυο στρατών άνδρες πολλοί στην μάχην.

Αλλ’ όταν ετοιμάζεται να φάγη ο ξυλοκόπος

στα όρη αφού χόρτασε τα χέρια του να σχίζουν

δένδρα μεγάλα κι έφθασεν εις την ψυχήν του ο κόρος,

κι η όρεξις της ποθητής τροφής τον κυριεύει,

τότ’ οι ανδρειωμένοι Δαναοί τες φάλαγγες εσπασαν

αντιπαρακινούμενοι. Πρώτος τον πολεμάρχον

εφόνευσε Βιάνορα ο Ατρείδης και κατόπιν

ὄφρα μὲν ἠὼς ἦν καὶ ἀέξετο ἱερὸν ἦμαρ,

τόφρα μάλ᾽ ἀμφοτέρων βέλε᾽ ἥπτετο, πῖπτε δὲ λαός·                                                                                  

ἦμος δὲ δρυτόμος περ ἀνὴρ ὁπλίσσατο δεῖπνον

οὔρεος ἐν βήσσῃσιν, ἐπεί τ᾽ ἐκορέσσατο χεῖρας

τάμνων δένδρεα μακρά, ἅδος τέ μιν ἵκετο θυμόν,

σίτου τε γλυκεροῖο περὶ φρένας ἵμερος αἱρεῖ,

τῆμος σφῇ ἀρετῇ Δαναοὶ ῥήξαντο φάλαγγας   90

κεκλόμενοι ἑτάροισι κατὰ στίχας· ἐν δ᾽ Ἀγαμέμνων

πρῶτος ὄρουσ᾽, ἕλε δ᾽ ἄνδρα Βιάνορα ποιμένα λαῶν

τον Οϊλέα σύντροφον εκείνου κυβερνήτην,

που επήδησ’ απ’ την άμαξαν κι ίσια του επάνω ορμούσε,

στο μέτωπο τον κτύπησε με ακονητό κοντάρι.

Την λόγχην δεν σταμάτησε τ’ ολόχαλκο στεφάνι

ώστ’ ήβρε αυτή το κόκαλο, κι εγέμισ’ όλος αίμα

ο εγκέφαλος. Κι έπεσε αυτός, μ’ όσην ορμήν κι αν είχε.

αὐτόν, ἔπειτα δ᾽ ἑταῖρον Ὀϊλῆα πλήξιππον.

ἤτοι ὅ γ᾽ ἐξ ἵππων κατεπάλμενος ἀντίος ἔστη·

τὸν δ᾽ ἰθὺς μεμαῶτα μετώπιον ὀξέϊ δουρὶ          95

νύξ᾽, οὐδὲ στεφάνη δόρυ οἱ σχέθε χαλκοβάρεια,

ἀλλὰ δι᾽ αὐτῆς ἦλθε καὶ ὀστέου, ἐγκέφαλος δὲ

ἔνδον ἅπας πεπάλακτο· δάμασσε δέ μιν μεμαῶτα.

Αυτού τα λαμπρά στήθη των  τους άφησε να δείχνουν

αφού τους απογύμνωσε. Κι ευθύς εχύθη επάνω

στον Ίσον και τον Άντιφον, δυο τέκνα του Πριάμου,

νόθον και νόμιμον ομού, τα δυο σ’ ένα αμάξι.

Ο Άντιφος εμάχονταν και ο νόθος κυβερνούσε.

Αυτούς επήρεν άλλοτε με λυγαριές δεμένους

ενώ τ’ αρνιά τους έβοσκαν εις τες πλαγιές της Ίδης

ο Αχιλλεύς κι εξαγοράν εδέχθη να τους λύση.

καὶ τοὺς μὲν λίπεν αὖθι ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων

στήθεσι παμφαίνοντας, ἐπεὶ περίδυσε χιτῶνας· 100

αὐτὰρ ὃ βῆ Ἶσόν τε καὶ Ἄντιφον ἐξεναρίξων

υἷε δύω Πριάμοιο νόθον καὶ γνήσιον ἄμφω

εἰν ἑνὶ δίφρῳ ἐόντας· ὃ μὲν νόθος ἡνιόχευεν,

Ἄντιφος αὖ παρέβασκε περικλυτός· ὥ ποτ᾽ Ἀχιλλεὺς

Ἴδης ἐν κνημοῖσι δίδη μόσχοισι λύγοισι,

ποιμαίνοντ᾽ ἐπ᾽ ὄεσσι λαβών, καὶ ἔλυσεν ἀποίνων.

Και αυτών τον ένα κτύπησεν ο μέγας Αγαμέμνων

με λόγχην ανω του μαστού, τον Άντιφον με ξίφος,

σιμά στ’ αυτί κι έπεσε αυτός νεκρός από τ’ αμάξι.

Και θυμωμένος τ’ άρματα τα υπέρλαμπρα τους πήρε,

ότι καλά τους γνώριζεν απ’ όταν εις τα πλοία

ο ανεμοπόδης Αχιλλεύς τους έφερε απ’ την Ίδην.

δὴ τότε γ᾽ Ἀτρεΐδης εὐρὺ κρείων Ἀγαμέμνων

τὸν μὲν ὑπὲρ μαζοῖο κατὰ στῆθος βάλε δουρί,

Ἄντιφον αὖ παρὰ οὖς ἔλασε  ξίφει, ἐκ δ᾽ ἔβαλ᾽ ἵππων.

σπερχόμενος δ᾽ ἀπὸ τοῖιν ἐσύλα τεύχεα καλὰ  110

γιγνώσκων· καὶ γάρ σφε πάρος παρὰ νηυσὶ θοῇσιν

εἶδεν, ὅτ᾽ ἐξ Ἴδης ἄγαγεν πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς.

Και όπως λεοντάρι αν έπεσε στην κοίτην ελαφίνας,

με τ’ ανδρειωμένα δόντια του συντρίβει τα μικρά της

εύκολα και τες απαλές ζωούλες αφανίζει.

Και αυτή  και αν τύχει αυτού σιμά να είναι, τόσος τρόμος

την πιάνει οπου δεν δύναται σ’ αυτά βοηθός να γίνει.

Πετιέται, ιδρώνει τρέχοντας στα λογγωμένα δάση

κυνηγημένη απ’ την ορμήν του δυνατού θηρίου.

Όμοια μ’ εκείνην την ζωήν δεν δύνανται να σώσουν

οι Τρώες απ’ τους Αχαιούς και αυτοί κυνηγημένοι.

ὡς δὲ  λέων ἐλάφοιο ταχείης νήπια τέκνα

ῥηϊδίως συνέαξε λαβὼν κρατεροῖσιν ὀδοῦσιν

ἐλθὼν εἰς εὐνήν, ἁπαλόν τέ σφ᾽ ἦτορ ἀπηύρα·   115

ἣ δ᾽ εἴ πέρ τε τύχῃσι μάλα σχεδόν, οὐ δύναταί σφι

χραισμεῖν· αὐτὴν γάρ μιν ὑπὸ τρόμος αἰνὸς ἱκάνει·

καρπαλίμως δ᾽ ἤϊξε διὰ δρυμὰ πυκνὰ καὶ ὕλην

σπεύδουσ᾽ ἱδρώουσα κραταιοῦ θηρὸς ὑφ᾽ ὁρμῆς·

ὣς ἄρα τοῖς οὔ τις δύνατο χραισμῆσαι ὄλεθρον     

Τρώων, ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ ὑπ᾽ Ἀργείοισι φέβοντο.